یکی از بخشهای اصلی در یادگیری موسیقی، درک مفهوم میزان است. آشنایی با انواع میزان به شما کمک میکند تا قطعات موسیقی را به شکلی درست و دقیق اجرا کنید. به طور کلی، میزانها به دو دستهٔ ساده و ترکیبی تقسیم میشوند که در ادامه در وبلاگ ندابلاگ به بررسی آنها میپردازیم. اگر دوست دارید تفاوت این دو نوع میزان را به زبان ساده یاد بگیرید، پیشنهاد میکنیم تا پایان این نوشته با ما بمانید.
تعریف میزان در موسیقی
در موسیقی، از نشانههایی به نام میزان استفاده میشود تا تعداد ضربها در هر بخش و همچنین ویژگیهای مربوط به آن را مشخص کند. هر بخش از قطعه موسیقی با یک خط عمودی از بخشهای قبل و بعد خود جدا میشود.
به فاصلهی بین دو خط عمودی، میزان گفته میشود و خود این خطوط نیز خط میزان نام دارند.
به بیان دیگر، هر آهنگ از نظر زمانی به بخشهای برابر تقسیم میشود که به هر بخش، یک میزان میگویند و خط عمودی که این بخشها را از هم جدا میکند، خط میزان نامیده میشود.
هر میزان میتواند شامل دو، سه یا چهار قسمت مساوی باشد که به هر کدام از این قسمتها یک ضرب گفته میشود.
معمول ترین میزانها عبارتند از :
میزانهای دو ضربی، سه ضربی و چهار ضربی.
ظرفیت میزان :
میزانها در موسیقی شکلهای مختلفی دارند و از نظر مدت زمان و گنجایش نیز با هم تفاوت دارند. به عنوان نمونه، برخی از میزانها به اندازهٔ یک نت گرد کشش دارند، برخی به اندازهٔ یک نت سفید، و بعضی دیگر معادل سه نت سیاه هستند و به همین ترتیب انواع دیگر نیز وجود دارند.
کسر میزان
وقتی که مشخص شد یک قطعه موسیقی چه وزن و میزانی دارد و تصمیم داریم آن را نتنویسی کنیم، باید نوع میزان در شروع قطعه نوشته شود. این کار به نوازنده یا خواننده کمک میکند تا بداند قطعه با چه الگوی ضربی اجرا میشود.
برای نشان دادن میزان، از دو عدد به صورت کسری استفاده میشود، اما معمولاً خط کسری بین آن دو رسم نمیکنند؛ مثلاً: ۴/۴ ، ۲/۴ و ۳/۴. به این علامت، «کسر میزان» گفته میشود.
عدد بالا نشاندهندهٔ تعداد ضربها در هر میزان است. بنابراین، علامت ۴/۴ یعنی هر میزان چهار ضرب دارد و ارزش هر ضرب برابر با یک نت سیاه است.
به همین شکل، ۳/۴ یعنی سه ضرب در میزان و ۲/۴ یعنی دو ضرب در میزان که هر ضرب معادل یک نت سیاه است.
انواع میزان
میزانها در موسیقی شکلهای گوناگونی دارند و نوع آن در شروع هر قطعه مشخص میشود. تمام میزانهای یک آهنگ، زمان یکسانی دارند؛ مگر اینکه در طول قطعه، نوع میزان تغییر کند.
میزان ساده
سادهترین حالت در موسیقی، میزان دوضربی است. این میزان فقط دو ضرب دارد: ضرب اول محکم و قوی است و ضرب دوم سبک و ضعیف.
اگر نحوهٔ تقسیمبندی نتها را تغییر دهیم، میتوانیم انواع دیگر میزانها را بسازیم. برای مثال، میزانهای سهضربی هم وجود دارند. در این نوع، هر میزان سه ضرب دارد. ضرب اول قوی است و دو ضرب بعدی ضعیف هستند. شمارش این میزان هم خیلی راحت است. فقط کافی است بگوییم: یک، دو، سه – یک، دو، سه – و به همین ترتیب ادامه دهیم.
میزان ترکیبی
تا اینجا درباره وزنهای ساده دوضربی، سهضربی و چهارضربی صحبت کردیم. همانطور که گفته شد، در وزنهای ساده، هر ضرب فقط میتواند به ۲، ۴ یا ۸ قسمت مساوی تقسیم شود.
این موضوع، تفاوت اصلی بین وزنهای ساده و ترکیبی را نشان میدهد. چون در وزن ترکیبی، هر ضرب فقط به ۳، ۶ یا ۱۲ قسمت مساوی تقسیم میشود. برای تبدیل کردن وزن ساده به ترکیبی، کافی است بعد از هر ضرب یک نقطه قرار دهیم.
مهمترین تفاوت بین وزن ساده و ترکیبی، مدت زمان کشش هر ضرب است. در وزن ساده، هر ضرب به اندازه یک نت سیاه است، اما در وزن ترکیبی، هر ضرب به اندازه یک و نیم نت سیاه طول میکشد. با این حال، آنچه بیشتر به گوش میرسد و مهمتر است، کیفیت شنیداری وزنهای ترکیبی است که تفاوت زیادی با وزنهای ساده دارد.
تفاوت میزان ساده و ترکیبی
از آنجا که هر ضرب در میزانهای ترکیبی که قبلاً گفتیم، معادل یک نت سیاه نقطهدار است و نسبت این نت به نت سیاه در میزانهای ساده، مانند کسر ۳/۲ میباشد، بنابراین برای تغییر دادن میزانهای ساده به ترکیبی کافی است کسر میزان ساده را در ۳/۲ ضرب کنیم. همچنین برای تبدیل میزانهای ترکیبی به ساده، بهتر است صورت کسر را بر ۳ و مخرج آن را بر ۲ تقسیم کنیم تا کسر میزان ساده به دست آید.
در میزانهای ترکیبی، مخرج کسر نشاندهنده شکل یکسوم هر ضرب است. به عنوان مثال، در میزان ۶/۸، مخرج کسر که معرف نت چنگ است، مشخص میکند که هر ضرب معادل سه برابر آن، یعنی یک نت سیاه نقطهدار است.
انواع دیگری از میزانهای ترکیبی مانند ۶/۴، ۹/۴ و ۱۲/۴ نیز در موسیقی استفاده میشوند که هر ضرب در آنها معادل یک نت سفید نقطهدار است. همچنین میزانهایی مانند ۶/۱۶، ۹/۱۶ و ۱۲/۱۶ وجود دارند که هر ضرب در آنها برابر با یک نت چنگ نقطهدار است و به همین ترتیب انواع دیگر نیز کاربرد دارند.
با توجه به تعریف میزان ساده و ترکیبی، مهمترین تفاوت این دو در طول زمانی هر ضرب است. به این صورت که در میزان ساده، هر ضرب به اندازه یک نت سیاه، و در میزان ترکیبی، هر ضرب به اندازه یک و نیم نت سیاه کشش دارد. اما علاوه بر این، ویژگی شنیداری میزانهای ترکیبی تفاوت چشمگیری با میزانهای ساده دارد و این تفاوت به خوبی حس میشود.