ساز کرب که با اسمهای دیگری مثل کارب، سَنج، جغجغه و سنگ نیز معروف است، یکی از سازهای ضربهای و پرکاربرد در آیینهای سوگواری میباشد. در این نوشته از وبلاگ ندابلاگ، میخواهیم به طور کامل با این ساز آشنا شویم.
ساختار ساز کرب
ساز کرب در دسته سازهای خودصدا قرار میگیرد. این یعنی صدای آن از لرزش و برخورد بدنهی خود ساز به وجود میآید. این ساز از دو تکه چوب سخت و محکم درست شده که معمولاً از چوب درختان گردو و زردآلو انتخاب میشوند. این دو قطعه چوبی، شکلی شبیه به کاسه یا گلدان توپر دارند و یک طرفشان صاف و طرف دیگرشان برآمده است. روی قسمت برآمدهی ساز، معمولاً یک نوار چرمی یا پارچهای قرار داده شده تا نوازنده راحتتر بتواند آن را در دست بگیرد. نوازنده پس از قرار دادن این دو تکه چوب در دستهایش، آنها را هماهنگ با ضرب آهنگ به هم میکوبد و صدا تولید میکند.
تاریخچه
ساز کرب در مناطق مختلفی از ایران مانند لاهیجان، آران، ابیانه، شهرضا، سبزوار و استهبان مورد استفاده قرار میگیرد. در قدیم برای ساختن این ساز به جای چوب از سنگ استفاده میشد؛ اما ساز سنگی هنگام نواختن میشکست و ممکن بود به نوازنده یا افراد اطراف آسیب برساند. به همین دلیل، کمکم چوب جای سنگ را گرفت. کرب در اصل نام درختی در مازندران بوده که چوب آن برای ساخت این ساز به کار میرفته است. با گذشت سالها، این درخت کمیاب شد و امروزه ساز کرب را بیشتر از چوب درختان گردو و زردآلو میسازند؛ اما نام “کرب” همچنان روی این ساز باقی مانده است.
کاربرد
ساز کرب معمولاً به شکل گروهی اجرا میشود و ساز دیگری با آن همراه نیست. در این اجرا، یک نفر آواز میخواند و بقیه نوازندگان، شعرها را پس از او تکرار میکنند. این ساز بیشتر در روزهای سوگواری و به ویژه در ماه محرم استفاده میشود. مراسمی ویژه به نام کربزنی نیز وجود دارد که معمولاً در ده روز اول محرم، در استانهای شمالی ایران برپا میشود. این آیین در شهرستان بابل، منطقه بندپی و روستاهایی مانند کوهپایه سرا، قلعه، ابوالحسن کلا و اطاقسرا رواج دارد.