سازهای کوبهای، با ضربه زدن، تکان دادن یا مالش دادن به صدا درمیآیند و نقش اصلی را در نگهداشتن ریتم موسیقی بر عهده دارند. در موسیقی اصیل ایرانی نیز انواع مختلفی از این سازها وجود دارد که بسیار محبوب و پرکاربرد هستند. در این نوشته از وبلاگ ندابلاگ، قصد داریم شما را با مهمترین سازهای کوبهای ایرانی آشنا کنیم.
محبوبترین سازهای کوبه ای ایرانی کدامند؟
۱. دف
دف یکی از سازهای کوبهای بسیار پرطرفدار در ایران است. این ساز شبیه یک حلقه چوبی بزرگ است که دورتادور آن، زنجیرها یا حلقههای فلزی کوچکی نصب شده است. روی این حلقه چوبی نیز یک لایه از جنس پوست، چرم یا پلاستیک کشیده میشود. قدمت دف به دوران ایران باستان بازمیگردد و نمونههای چهارگوش آن در تمدن ایلام، در سدههای هفتم و هشتم پیش از میلاد مورد استفاده قرار میگرفت. جالب است که هنوز هم نوع چهارگوش این ساز در بعضی از کشورهای عربی نواخته میشود.
۲. تمبک
تمبک که گاهی به آن تنبک، دمبک، دندونک یا ضرب هم میگویند، یک ساز کوبهای قدیمی است که شکلی شبیه به جام دارد.
بدنهٔ این ساز معمولاً از چوب ساخته میشود و روی آن را با پوست حیواناتی مانند گوسفند، گاو، بز یا شتر میپوشانند.
قدمت تمبک به دوران پیش از اسلام بازمیگردد و در گذشته با نام پهلوی “دمبلک” شناخته میشد.
۳. دهل
دهل یک ساز کوبهای دیگر از موسیقی ایرانی است که بیشتر در نواحی سیستان و خراسان دیده میشود. این ساز شبیه یک استوانه است که بدنهی آن از چوب یا فلز ساخته شده و دو سر آن با پوست گاو یا گاومیش پوشیده شده است. نوازنده معمولاً دهل را با یک بند بلند از گردن خود آویزان میکند و آن را با چوب یا با ضربههای دست به صدا درمیآورد. دربارهی پیشینهی این ساز نظریههای گوناگونی وجود دارد؛ اما به نظر میرسد خاستگاه اصلی آن منطقهی سیستان بوده و پس از آن به جنوب خراسان، هرمزگان و دیگر مناطق خشک و کویری ایران راه پیدا کرده است.
۴. دمام
دمام یکی از طبلهای سنتی ایران است که بیشتر در مناطق جنوبی کشور مانند بوشهر، دیلم، ریگ، گناوه و آبادان از آن استفاده میشود.
این ساز شبیه یک استوانه است و روی آن با پوست بز پوشیده شده است. نواختن دمام معمولاً با دست یا با چوبی که از شاخه نخل ساخته میشود، انجام میگیرد.
این ساز در آیینهای محلی مردم جنوب و نیز در مراسم سوگواری مانند محرم نقش مهمی دارد.
۵. نقاره
نقاره در واقع یک جفت طبل است که اندازههای متفاوتی دارند. یکی از آنها کوچکتر است و صدای نازک و زیری تولید میکند، در حالی که دیگری بزرگتر است و صدای کلفت و بمی دارد. بدنه این طبلها معمولاً از جنس مس یا سفال ساخته میشود و روی آن را با پوست گاو یا گوسفند میپوشانند. این ساز معمولاً روی یک پایه ثابت قرار داده میشود و با دو چوب باریک نواخته میشود.
نقاره از سدههای نهم و دهم مورد استفاده قرار میگرفت و هم در موقعیتهای جنگی و هم در مراسم شاد و صلحآمیز کاربرد داشت. در میدان جنگ، نقاره را بر پشت شتر و روی کوهان آن میبستند و نوازنده سوار بر شتر، با نواختن این ساز، حال و هوای حماسی و پرشوری در فضای جنگ ایجاد میکرد. در زمانهای آرام و در جشنها نیز نوازندگان، نقاره را یا به گردن میآویختند یا روی پایه مخصوص میگذاشتند و سپس مینواختند.