آشنایی با گامها به ما کمک میکند تا در نواختن و حتی خواندن، مهارت بیشتری پیدا کنیم. گامها در حقیقت چارچوب درست و ریتم مناسب را برای موسیقی فراهم میکنند. در این نوشته از وبلاگ آموزشگاه موسیقی الهام، میخواهیم گام دیاتونیک را به طور دقیق و جامع بررسی کنیم. تا پایان این مطلب همراه ما بمانید.
گام دیاتونیک
گام دیاتونیک، گامی است که در آن پنج فاصلهٔ کامل (پرده) و دو فاصلهٔ نیمپرده وجود دارد. در این گام، نیمپردهها تا حد امکان از هم فاصله دارند.
فاصلههای بین نتهای این گام میتواند پرده یا نیمپرده باشد و در کل، هر گام دیاتونیک دارای پنج پرده و دو نیمپرده است (به جز گام کوچک هارمونیک که بعداً دربارهاش صحبت میکنیم). اگر در یک گام، یکی از نیمپردهها بین درجههای سوم و چهارم و نیمپردهٔ دیگر بین درجههای هفتم و هشتم قرار بگیرد، آن گام را “گام بزرگ” یا “ماژور” مینامند.
به بیان دیگر، گام بزرگ گامی است که فاصلههای نتهای آن نسبت به نت اول به این ترتیب است: فاصله دوم بزرگ، سوم بزرگ، چهارم درست، پنجم درست، ششم بزرگ، هفتم بزرگ و هشتم درست.
حالت و احساس موسیقیهایی که با نتهای گام بزرگ ساخته میشوند نیز “بزرگ” و شاد است. هر گام دیاتونیک از دو بخش چهارنتی به نام “دانگ” یا “تتراکورد” تشکیل شده است. هر دانگ چهار نت پشت سر هم را در بر میگیرد که فاصلهٔ بین اولین و آخرین نت آن یک فاصلهٔ چهارم درست است.
این دو دانگ در گام دیاتونیک توسط یک فاصلهٔ دوم بزرگ (یعنی یک پرده) از یکدیگر جدا شدهاند.
گامهای ماژور
در گام ماژور، هر اکتاو به دو بخش چهارنتیِ مساوی تقسیم میشود که به هر بخش یک “دانگ” میگویند. این دو دانگ کاملاً شبیه به هم هستند. بین نتهای پایانیِ هر دانگ (یعنی بین نت چهارم و پنجم) در همهی گامهای ماژور، فاصلهای به اندازهی یک پرده وجود دارد.
گام ماژور یکی از گامهای دیاتونیک است. در این گام، فاصلهی بین همهی نتهای پشت سر هم، یک پرده است؛ به جز دو جای خاص: فاصلهی بین درجهی سوم و چهارم و فاصلهی بین درجهی هفتم و هشتم که هر کدام فقط نیمپرده هستند. اگر این گام را از نت “دو” شروع کنیم، ترتیب نتها به این شکل خواهد بود: دو، ر، می، فا، سل، لا، سی، دو.
گام مینور
گام مینور طبیعی یک گام هفتنتی متداول است که در آن، فاصلههای نیمپرده فقط بین نت دوم و سوم و همچنین بین نت پنجم و ششم قرار میگیرند. به عنوان مثال، اگر از نت «لا» شروع کنیم، این گام به این شکل اجرا میشود: «لا-سی-دو-ر-می-فا-سل-لا». در واقع این گام دقیقاً معادل گام ماژور «دو» است، با این تفاوت که به جای شروع از نت اول، از نت ششم آن آغاز شده و تا هشت نت ادامه پیدا میکند.
درجات گام
هر گام دیاتونیک هشت درجه دارد که با شمارههای رومی مشخص میشوند. بین برخی از این درجات فاصله نیمپرده است و بین برخی دیگر فاصله یک پرده کامل وجود دارد.
معمولاً وقتی فاصله دو نت نیمپرده باشد، حس حرکت و رسیدن از یکی به دیگری قویتر و طبیعیتر است تا وقتی که فاصلهشان یک پرده کامل باشد. به بیان دیگر، کشش و جاذبه بیشتری بین دو نت با فاصله نیمپرده وجود دارد و گذر از یکی به دیگری، هموارتر و مطبوعتر به گوش میرسد.
همین ویژگی باعث میشود که برخی درجات در گام از اهمیت بیشتری برخوردار باشند.
نت های تونال (Tonal)
درجههای اول، چهارم، پنجم و هشتم یک گام را نتهای اصلی یا مایهساز مینامند. این نتها مشخص میکنند که گام در چه مایهای است. در همه گامهای دیاتونیک (چه ماژور و چه مینور)، این درجهها نسبت به نت پایه (تونیک) فاصلهای درست دارند و نقش اساسی در ساختار گام ایفا میکنند.
نت های مُدال (Modal)
درجات سوم، ششم و هفتم در یک گام، درجات مُدال یا مقامی نام دارند. این درجات در گامهای ماژور و مینور ثابت نیستند و فاصلهشان میتواند کوچک یا بزرگ باشد، بسته به اینکه در چه گامی قرار داریم. به بیان ساده، اگر بخواهیم یک گام ماژور را به گام مینور تئوریک تبدیل کنیم، کافی است درجههای سوم، ششم و هفتم آن را نیمپایین تن بیاوریم. به همین دلیل است که به این درجات، مقامی (که مقام گام را مشخص میکنند) یا مدال (که حالت مینور یا ماژور بودن گام را تعیین میکنند) گفته میشود.