مورین خور یک ساز موسیقی است که تا حدی شبیه به کمانچه است. به همین دلیل، گاهی به آن کمانچه اسبی هم میگویند. در ادامه، در این نوشته از وبلاگ ندابلاگ، بیشتر با این ساز مغولی آشنا خواهیم شد.
مغولستان در قلب قاره آسیا قرار دارد. این کشور فقط با روسیه و چین همسایه است و با وجود اینکه از نظر وسعت، نوزدهمین کشور بزرگ دنیاست، اما کمجمعیتترین کشور جهان محسوب میشود.
ساز مورین خور
فرهنگ مردم مغول به زندگی با اسب پیوند خورده و ساز مورین خور به عنوان یک نماد کهن برای این قوم شناخته میشود.
این ساز، یک ساز سنتی و از مهمترین سازهای موسیقی مغول است که شکلی شبیه به کمانچه دارد و با کشیدن آرشه بر روی سیمهایش نواخته میشود.
مورین خور که شاید در ایران کمتر شناخته شده باشد، صدایی زیبا و گیرا دارد؛ صدایش را مانند صدای یورتمهی اسب در دشتهای پهناور توصیف میکنند و آن را نمادی از هویت این مردم میدانند.
موسیقی مغول، پهناور و رهاست و ارتباطی ژرف با زندگی و طبیعت دارد. این موسیقی با تنوع فرهنگهای محلی، بسیار غنی و پرشور است. مورین خور یکی از شاهکارهای شفاهی و ناملموس میراث جهانی است که توسط یونسکو به رسمیت شناخته شدهاست.
ساختار مورین خور
این ساز دارای یک جعبه صوتی چوبی به شکل ذوزنقه است که دو سیم به آن متصل است. معمولاً آن را تقریباً به صورت عمودی، با جعبه صوتی روی پاهای نوازنده یا بین آنها قرار میدهند. سیمهای آن از موی یال یا دم اسب ساخته شدهاند. کمان ساز نیز از چوب درخت کاج یا سرو به رنگ تیره است و با موی اسب پوشیده شده است و نوازنده آن را با دست راست خود از زیر نگه میدارد.
به روش سنتی، فاصله دو سیم از هم به اندازه یک فاصله پنجم است، اما در موسیقی امروزی بیشتر یک فاصله چهارم رایج است که معمولاً به نتهای سی بمل و فا کوک میشود.
در گذشته، روی جعبه صوتی را با پوست شتر، بز یا گوسفند میپوشاندند و یک سوراخ کوچک در پشت آن باقی میگذاشتند. اما از دهه ۱۹۷۰ به بعد، سازهای جدید جعبه صوتی کاملاً چوبی دارند.
روش نواختن
نحوه نواختن این ساز بدین شکل است که آن را به صورت ایستاده روی پا یا میان دو پای نوازنده قرار میدهند. کمان یا آرشه نیز با دست راست در دست گرفته میشود. برخلاف سازهای امروزی که معمولاً سیمهایشان با فاصلهی چهارم نت کوک میشوند، سیمهای مورین خور با فاصلهی پنجم نت از یکدیگر تنظیم میگردند.
مورین خور ساز ملی کشور مغولستان به شمار میرود. جشنوارههای بسیاری برای پاسداشت نقش مهم این ساز در فرهنگ مغولستان برگزار میشود؛ مانند «جشنواره و رقابت بینالمللی مورین خور» که هر دو سال یکبار از سوی «انجمن جهانی مورین خور» سازماندهی میگردد.
افسانه ای جالب
داستانی قدیمی درباره این ساز روایت میشود. میگویند چوپانی به نام نامجیل کوکو این ساز را به عنوان هدیهای از یک اسب پرنده دریافت کرد. این اسب جادویی، شبها چوپان را بر پشت خود سوار میکرد و او را برای دیدار معشوقهاش به پرواز درمیآورد. اما زنی حسود، بالهای اسب را برید. اسب ناتوان از پرواز، از آسمان سقوط کرد و جان سپرد.
چوپان غمگین، از پوست و موی دم اسب، یک کمانچه ساخت. او با این ساز، آهنگهای پراحساس و غمانگیزی را برای یادبود اسب وفادارش مینواخت.