حتماً تا به حال عبارت “هوش موسیقایی” به گوشتان خورده است. اما چقدر با معنی، خصوصیات و روشهای پرورش آن آشنایی دارید؟
در این نوشته، همهی آنچه که لازم است دربارهی این نوع هوش بدانید، برایتان آوردهایم. اگر علاقهمند به مطالعهی مطالب آموزشی بیشتر در زمینه موسیقی هستید، میتوانید به وبلاگ ندابلاگ مراجعه کنید.
هوش موسیقیایی چیست؟
برای شروع، باید ببینیم هوش موسیقیایی دقیقاً چه معنایی دارد. این ایده اولین بار توسط هاوارد گاردنر در سال ۱۹۸۳ ارائه شد. او نظریهای با عنوان «هوشهای چندگانه» مطرح کرد که در آن هشت نوع هوش گوناگون را معرفی میکند. یکی از این انواع، هوش موسیقیایی است.
حال سوال این است که گاردنر از هوش موسیقیایی چه منظوری دارد؟ به زبان ساده، این هوش یعنی توانایی فهمیدن، تشخیص دادن، ساختن و تغییر دادن صداها، نواها، ریتمها و آهنگها. علاوه بر این، به معنای حساس بودن به صداهای اطراف و واکنش سریع به آنها نیز هست.
از دید عملکرد مغز نیز هوش موسیقیایی تعریف خاص خود را دارد. کسانی که این هوش در آنها قوی است، وقتی به موسیقی گوش میدهند، بخشی از مغز به نام «لوب پس سری» را فعال میکنند؛ در حالی که افراد معمولی بیشتر از «لوب گیجگاهی» استفاده میکنند.
تفاوتهای دیگری نیز بین افراد عادی و کسانی که هوش موسیقی بالایی دارند وجود دارد که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت.
ویژگی های هوش موسیقیایی
کسانی که هوش موسیقایی بالایی دارند، معمولاً خصوصیات ویژهای دارند که آنها را از بقیه متمایز میکند. این افراد حتماً نوازنده یا موسیقیدان نیستند؛ بلکه هر کسی در زندگی عادی ممکن است چنین ویژگیهایی داشته باشد. در ادامه، مهمترین نشانههای هوش موسیقایی را مرور میکنیم.
این افراد دوست دارند بر اساس الگوها فکر کنند، بهویژه الگوهای شنیداری. حتی در گفتار روزمره و کلمات معمولی هم به دنبال تکرار و ریتم میگردند.
روش یادگیری آنها بیشتر از طریق شنیدن است. مثلاً برای به خاطر سپردن یک مطلب، در ذهن خود به آن ریتم و آهنگ میدهند.
ریتم در رفتار و حرکت بدن آنها هم دیده میشود. معمولاً با نظم خاصی راه میروند، موقع شنیدن موسیقی با انگشتان به میز ضرب میگیرند یا پاهایشان را هماهنگ با آهنگ تکان میدهند. این کارها شاید برای دیگران سخت باشد، اما برای آنها بسیار ساده و طبیعی است.
موسیقی در زندگی روزمره آنها جایگاه ویژهای دارد. ساعتها به موسیقی گوش میدهند و حتی در محیط ساکت، خودشان آهنگ زمزمه میکنند.
در یادگیری موسیقی از افراد معمولی سریعتر پیشرفت میکنند و ممکن است در نواختن چند ساز مختلف مهارت پیدا کنند. به همین دلیل بسیاری از آنها به سمت شغلهایی مانند نوازندگی، آواز، آموزش موسیقی یا رهبری ارکستر جذب میشوند.
وقتی یک قطعه موسیقی میشنوند، میتوانند بخشهای مختلف آن را تشخیص دهند و نام سازهای به کار رفته در آن قطعه را بگویند.
حافظه شنیداری بسیار قوی دارند. اگر یک بار آهنگی بشنوند، به راحتی آن را به یاد میآورند و تقریباً بدون اشتباه میتوانند آن را تکرار کنند.
به صداهای محیط بسیار حساس هستند و حتی کوچکترین صدا میتواند حواس آنها را پرت کند.
در طول روز، مدام یک آهنگ در ذهن آنها در جریان است. گویی حتی در سکوت کامل، ذهن آنها آرام نمیگیرد و همیشه در حال ساختن ریتم و ملودی است.
در رقصیدن نیز معمولاً خوب عمل میکنند. از آنجا که رقص نیازمند درک ریتم است، این افراد به دلیل هوش موسیقایی بالا در رقص نیز موفق هستند.
تقویت هوش موسیقیایی در بزرگسالان
به آهنگها گوش دهید! آسانترین و ابتداییترین روش برای تقویت درک موسیقی، این است که به طور منظم به موسیقی گوش دهید. سعی کنید سبکهای مختلف را تجربه کنید و به موسیقی فرهنگها و زبانهای گوناگون هم توجه کنید. این کار به شما کمک میکند تا شناخت عمیقتری از دنیای موسیقی پیدا کنید.
دانش موسیقی را بیاموزید.
با یادگیری اصول موسیقی و درک ریتم و هماهنگی صداها، بهتر میتوانید ساختار آهنگها را بفهمید. این شناخت دقیق، به شما کمک میکند تا بتوانید در آینده خود نیز دست به آفرینش موسیقی بزنید.
یک ساز موسیقی یاد بگیرید.
نواختن ساز، یکی از مؤثرترین راهها برای افزایش هوش موسیقایی است. وقتی سازی مینوازید، بدون آن که متوجه شوید، تواناییهای موسیقایی شما رشد میکند.
در کنسرتهای باکیفیت حاضر شوید!
حضور در کنسرتها یا اجراهای زندهٔ موسیقی، به تدریج روی درک شما از موسیقی تأثیر میگذارد. در این برنامهها، شما میتوانید موسیقی حرفهای را به صورت بیواسطه و مستقیم تجربه کنید و عمیقتر درکش کنید.
تقویت هوش موسیقی کودکان
بازی، بهترین روش برای پرورش هوش موسیقیایی در کودکان است. اسباببازیهای صدادار و موزیکال زیادی در بازار وجود دارند که به بچهها امکان میدهند تا با ریتمها و نواهای مختلف آشنا شوند و حتی خودشان آهنگ بسازند. علاوه بر این، بازیهای ساده و خانگی هم میتوانند تأثیر زیادی در تقویت این مهارت داشته باشند. در ادامه چند نمونه از این بازیها را با هم مرور میکنیم:
سازسازی خلاقانه:
از فرزندتان بخواهید با استفاده از وسایل ساده و در دسترس، یک ساز موسیقی درست کند. مثلاً میتواند با نی یک فلوت بسازد یا با یک بشقاب یکبارمصرف و کمی نخ، یک طبل کوچک درست کند. سپس با ساز دستساز خود یک ملودی اجرا کند.
بازی تشخیص صدا:
صدای حیوانات، بستن در، کف زدن، سوت زدن و سازهای گوناگون را ضبط کنید. این صداها را برای کودک پخش کنید و از او بخواهید حدس بزند هر صدا مربوط به چیست. این بازی باعث میشود کودک به صداهای اطراف خود دقت بیشتری کند.
خواندن شعر با ریتمهای مختلف:
یک شعر ساده را روی کاغذ بنویسید و به کودک بدهید. از او بخواهید آن را با ریتمی که دوست دارد بخواند. حتی میتوانید روز بعد از او بخواهید همان شعر را با ریتمی تازه بخواند. این کار به او کمک میکند تا با مفهوم ریتم آشنا شود.
بازی جفتکردن کارتها:
دو دسته کارت درست کنید: روی دسته اول تصویر سازهای مختلف (مثل پیانو، طبل، گیتار) و روی دسته دوم تصویر ابزار نواختن آنها (مثل دست، چوب طبل، مضراب) را بچسبانید. کودک باید هر ساز را به وسیلهٔ مربوط به آن وصل کند؛ مثلاً کارت پیانو را به کارت دست و کارت طبل را به کارت چوب طبل متصل کند.
بازی کلمات همقافیه و همریتم:
یک کلمه بگویید و از کودک بخواهید کلمهای بگوید که هم قافیه باشد و هم وزن و ریتم مشابهی داشته باشد. مثلاً اگر شما گفتید «باران»، او میتواند بگوید «خواندن». این بازی به تقویت حس ریتم در کودک کمک زیادی میکند.