این ضرب المثل، که به صورت “خرج اتینا” یا “خرج ات اینا” شناخته می‌شود، در واقع یک اصطلاح عامیانه و طنزآمیز است. معنی آن شبیه به این است که بگوییم: “پول و سرمایه‌ای که با زحمت به دست آورده‌ایم، دارد تمام می‌شود.”
این مثل معمولاً در شرایطی به کار می‌رود که:
* پس‌انداز یا درآمدی که با سختی جمع شده، در حال اتمام است.
* پول خرج می‌شود، اما درآمد جدیدی جایگزین آن نمی‌شود.
* فرد از کاهش دارایی خود نگران است و این نگرانی را به شکلی غیرمستقیم و کمی خنده‌دار بیان می‌کند.
در اصل، این ضرب‌المثل به ما یادآوری می‌کند که اگر دخل و خرجمان با هم هماهنگ نباشد، حتی بزرگ‌ترین سرمایه‌ها نیز روزی به پایان خواهند رسید. این بیان ساده، پندی مهم برای مدیریت مالی در زندگی روزمره به شمار می‌رود.
در این نوشته، می‌خواهیم معنی، پیشینه و مفهوم اصلی یک ضرب‌المثل کهن ایرانی را بررسی کنیم. لطفاً تا پایان این مطلب با ما همراه باشید.
معنی خرج اتینا
1- وقتی کسی پولش را برای کارهای بیهوده و غیرضروری خرج کند، در حالی که باید آن را برای نیازهای مهم زندگی پس‌انداز کند، در گفتگو از این ضرب‌المثل استفاده می‌شود: فلانی همه را خرج اتینا کرده است.
2- این ضرب‌المثل نشان می‌دهد که فرد به دلیل بی‌فکری یا نادانی، دارایی خود را صرف کارهای بی‌فایده کرده است.
3- در واقع این عبارت به معنای هزینه کردن بی‌رویه و صرف پول در راه‌هایی است که هیچ سود و فایده‌ای ندارد.
داستان این ضرب المثل
بحث درباره واژه «اتینا» است و اینکه این کلمه چه معنایی دارد و در این ضرب‌المثل چه کاربردی پیدا کرده است. مرحوم امیرقلی امینی در این باره نوشته است: در گذشته، در مجالس عروسی و مانند آن، مطرب‌ها پس از اجرای رقص، نزد مهمانان می‌رفتند و با حرکات نمایشی و شیرین‌کاری، زنگی که در دست داشتند یا نعلبکی که میان دندان‌هایشان بود را به سوی مهمان می‌گرفتند. آنگاه مهمان بنا بر سخاوت خود، سکه‌ای طلا یا پول نقرۀ خود را در زنگ یا نعلبکی او می‌انداخت. در واقع، پولی که می‌داد بدون هیچ چشمداشتی بود. وقتی مطرب این هدیه را دریافت می‌کرد، با صدای بلند اعلام می‌کرد: «اعطینا» که در زبان عربی به معنای «به ما ببخشید» است.
به مرور زمان، در گفتار فارسی، «اعطینا» به «اتینا» تغییر یافت و با توجه به همین داستان، ضرب‌المثل «خرج اتینا کردن» رایج شد. معنای آن هم خرج کردن بی‌هدف و بی‌فایده است.
پس در واقع، کلمۀ «اتینا» در این ضرب‌المثل، شکل تغییر یافته‌ای است و درست آن «عطینا» است که به معنای بخشش و دادن هدیه است. این رسم اگرچه امروزه تقریباً از میان رفته و در شهرهای بزرگ دیگر دیده نمی‌شود، اما در گذشته در جشن‌هایی مانند عروسی و ختنه‌سوران رواج زیادی داشت.
گاهی اصرار مطربان برای گرفتن این هدیه، باعث شرمساری و مشکل می‌شد، تا جایی که برخی صاحب‌مجلس‌ها از ابتدا شرط می‌کردند که مطربان حق گرفتن چنین هدایایی را ندارند یا آن را محدود می‌کردند. به هر حال، اصطلاح «خرج اتینا» یا به شکل درست‌تر «خرج عطینا» در واقع کوتاه شدۀ «خرج اعطینا» است که در فارسی به آن «شادباش» می‌گویند.
بدون شک این ضرب‌المثل پس از نفوذ زبان عربی در ایران، در میان ضرب‌المثل‌های ایرانی جای گرفت و بیشتر میان مردم عادی رواج یافت. چنان‌که در یک ترانۀ محلی شیرازی می‌شنویم:
نه فکر دنیا می‌کنه
نه فکر عقبی می‌کنه
هر چی که پیدا می‌کنه خرج اتینا می‌کنه …
پیشنهادی: معنی ضرب المثل پول علف خرس نیست