ربنای استاد محمدرضا شجریان با ماه رمضان پیوندی ناگسستنی دارد. با آمدن این ماه، مردم ایران به یاد این اثر میافتند و در زمان افطار یا دیگر لحظات، به آن گوش میدهند. اخیراً بحث شباهت این اثر با آواز خوانندهای به نام امکلثوم مطرح شده است. در این نوشته میخواهیم این موضوع را بررسی کنیم. همراه ما باشید.
ربنای استاد شجریان
ربنا برگزیدهای است که استاد شجریان از چهار آیه در سورههای آلعمران، مؤمنون، کهف و بقره انجام داده است. به غیر از آیه اول، بقیه آیات نیز به شکل کامل خوانده نمیشوند. این آیات از نظر معنا به هم پیوند خوردهاند و همگی سخن انسان با پروردگار است که در آن آمرزش، مهربانی، رحمت و شکیبایی درخواست میشود.
ربنا یکی از کارهای محمدرضا شجریان است که چهار دعای قرآنی را در بر میگیرد و همه با کلمه «ربنا» شروع میشوند. این اثر در تیرماه سال ۱۳۵۸ ضبط شد و برای سی سال بخشی ثابت از برنامههای رادیو و تلویزیون ایران بود.
برخی کوشیدند جلوگیری از پخش ربنا با صدای شجریان را به مسائل سیاسی مرتبط کنند. سالهاست که پخش این اثر در تلویزیون متوقف شده و با وجود خاطرههای فراوان مردم از ربنا و درخواستهای هرساله افراد مختلف در آستانه ماه رمضان برای پخش آن با صدای استاد، تلویزیون بر تصمیم خود پایدار مانده است.
محمدرضا شجریان گفته است که ربنا حتی مال خود او هم نیست، بلکه متعلق به مردم است. این اثر بخشی از زندگی و احساسات مردم شده و هیچکس حق ندارد آن را از ایشان بگیرد. او به عنوان خالق ربنا تأکید میکند که این اثر را همیشه در اختیار مردم قرار داده است.
پس از سال ۱۳۸۸، مردم دیگر نتوانستند صدای آرامشبخش ربنا را با اجرای استاد شجریان، هنرمند نامدار ایران و جهان اسلام، از رسانه ملی بشنوند.
علت شباهت بخشی از ربنای شجریان با آواز ام کلثوم
آوا مشکاتیان، که نوه استاد محمدرضا شجریان و فرزند پرویز مشکاتیان است، در یک پست اینستاگرامی به توضیح درباره قطعه «ربنا» پرداخت. او به شبههای مبنی بر شباهت این اثر به آواز امکلثوم، خواننده نامدار مصری، پاسخ داد و همچنین درباره پخش نشدن این اثر از تلویزیون سخن گفت. مشکاتیان در صفحه خود نوشته است:
„دوست داشتم چند سطری پیرامون ربناّ بنویسم ، نه این که مطلب تازه ای باشد، خیر ،بلکه شاید از طریق صفحه ام آنان که این نکات را نخوانده اند نیز بخوانند.
دوباره این روزها بعضی شروع میکنند به گذاشتن ویدئوی قدیمی بانوی بزرگ موسیقی عرب اُم کلثوم ( از خوانندگان محبوب پدربزرگم)تا بگویند قسمتی از ربناّ کپی از آن اجرا است!حال آنکه اهل موسیقی این را میدانند همانطور که موسیقی ایرانی بر اساس موسیقی دستگاهی و یا مقامی است ،تلاوت قرآن هم هفت مقام اصلی دارد
{ صبا – نهاوند- عجم- بیات- سه گاه- حجاز و رَست(راست )}
و همچنین لحن ها و گوشه های بسیار ،اشتراکات این مقام ها و لحن ها که از اصول اجراست باعث آن تکرار و شباهت است و نه اینکه کپی باشد!
من آگاهی زیادی نسبت به قرائت قرآن ندارم اما خواندم و کمی دانستم؛ ربناّ در مقام های رَست(همان راست)و عَجَم اجرا شده و آن قسمتی که بانوی بزرگ اُم کلثوم در آن ویدئو اجرا می کنند هم در مقام عجم است
در انتها قسمتی از آنچه در ویکی پدیا پیرامون اجرای ربناّ آمده را به این چند سطر اضافه میکنم؛ محمدرضا شجریان ربناّ را در دستگاه سه گاه خوانده و با مرکب خوانی (مدولاسیون یا راه گردانی) سری به دستگاه ها و آوازهای دیگر ردیف موسیقی ایرانی از جمله آواز افشاری و گوشه عراق (صبا) می زند و سپس به سه گاه برمی گردد.”