دمام یک ساز کوبهای و به شکل استوانه است که بیشتر ما ایرانیها آن را در مراسم عزاداری محرم دیدهایم. اما شاید برایتان سوال باشد که این ساز از کجا آمده و تاریخچه آن چیست؟ در این نوشته میخواهیم ببینیم دمام اولین بار در کجا پدید آمد و امروزه در چه مکانهایی استفاده میشود. همچنین، روش ساخت و اجزای تشکیلدهنده این ساز را هم به زبان ساده بیان میکنیم. خلاصه آنکه هر آنچه لازم است درباره ساز دمام بدانید، در این مطلب گردآوری شده است. اگر به شناخت سازهای مختلف علاقه دارید، پیشنهاد میکنیم سری هم به دیگر نوشتههای وبلاگ ندابلاگ بزنید.
ساز دمام چیست؟
دمام یک ساز کوبهای به شکل استوانه است که دو سر آن با پوست پوشیده شده. برای نواختن آن، از یک چوب مخصوص که سر آن خمیده است برای ضربه زدن به پوست سمت راست استفاده میشود و نوازنده با دست چپ خود به پوست سمت چپ ضربه میزند. این ساز معمولاً همراه با سازهایی مانند سنج، نی و نی انبان به صدا درمیآید.
دمام بیشتر در شهرهای جنوب ایران مانند بوشهر، بندر ریگ، آبادان، برازجان، بندر دیر، بردستان و بندرعباس رواج دارد. همانطور که پیشتر اشاره شد، از این ساز در مراسم مذهبی مانند محرم و نیز در جشنها و آیینهای محلی جنوب ایران استفاده میشود. مردم جنوب در مناسبتهای مختلف مانند مراسم سنج و دمام، دمدم سحری، زار و نیمههای دریایی، به نواختن دمام میپردازند.
پیشینه دمام به سالهای بسیار دور بازمیگردد. این ساز در واقع نوعی طبل محسوب میشود و قدمت طبلها در جهان به حدود ۴۰۰۰ سال میرسد. اگر بخواهیم به طور خاص به تاریخچه دمام بپردازیم، باید از سازهای کوبهای آفریقایی و هندی نام ببریم. گفته میشود این ساز برای نخستین بار از راه دریا به بنادر جنوب ایران وارد شده است.
ساختار ساز دمام
بدنه
بدنه ساز دمام از یک کندهی درخت توخالی و صاف شده درست میشود که به آن “پیپ” میگویند. در برخی موارد خاص، برای ساختن این بدنه از فلز نیز استفاده میکنند.
چمبره
چمبره یک حلقه محکم است که معمولاً از فلز یا شاخههای نازک درختان ساخته میشود. هر دمام چهار عدد از این حلقهها دارد که اندازهشان کمی از دهانهٔ دمام بزرگتر است و روی پوست آن قرار میگیرد. کار اصلی چمبره این است که از پوست دمام محافظت کند و مانع آسیب دیدن آن شود. همچنین با کمک این حلقهها میتوان با کشیدن پوست، صدای دمام را کوک کرد و آن را برای نواختن آماده ساخت.
پوست
در قدیم برای درست کردن دمام از پوست آهو کمک میگرفتند؛ اما این روزها دیگر به جای پوست آهو، از پوست بز استفاده میشود.
بند
طناب دمام از رشتههای درخت نارگیل یا درخت خرما درست میشود و بیشتر از کشورهای قاره آفریقا به ایران آورده میشود.