در این مقاله به موضوع اماکن تاریخی مشهد را بشناسید خواهیم پرداخت.
مشهد یکی از معروفترین شهرهای گردشگری ایران است. کمتر کسی پیدا میشود که حداقل یکمرتبه به این شهر شلوغ و پرهیاهو سفر نکرده باشد. ازآنجاییکه در سفر به مشهد اولویت ما رفتن به زیارت حرم مطهر امام رضا (ع) میباشد، بسیاری از زائران در این تصور هستند که تنها جاذبه شهر مقدس مشهد، حرم مطهر است درحالیکه مشهد یکی از شهرهای توریستی ایران است و برای هر سلیقهای جاذبههای دیدنی فراوانی را در برگرفته است همچنین حضور پررنگ زائران در مشهد سبب ایجاد اقامتگاههای متعددی شده است یکی از بهترین اقامتگاهها، هتل تارا مشهد میباشد که در میزبانی از مسافران، حرفی برای گفتن دارد.
اگر به تاریخ علاقهمندید، دورههای تاریخی مختلف برای شما جذاب است و آثار بهجامانده از دورههای تاریخی و گذشتگان شما را به شگفتی وامیدارد، با ما همراه شوید تا اماکن تاریخی مشهد را معرفی کنیم.
آرامگاه فردوسی، شاعر بزرگ ایرانی
یکی از اماکن تاریخی مشهد، آرامگاه شاعر بزرگ ایرانی فردوسی، خالق اثر باشکوه شاهنامه است که در شهر توس مشهد قرارگرفته است. در سفر به مشهد دیدن این اثر خالی از لطف نیست. این آرامگاه در شهرک توس در 25 کیلومتری غرب مشهد ساختهشده است.
ابوالقاسم فردوسی در روستای پاژ از آبادیهای تابران در سال 329 قمری چشم به جهان گشود. او به مدت 30 سال برای خلق شاهنامه، شاهکار ادبی و حماسی خود تلاش کرد و سپس در تاریخ 411 قمری در همان آبادی در باغی که به خودش تعلق داشت به خاک سپرده شد.
ساخت بنای آرامگاه
در دورهای که فردوسی فوت کرد، به دلیل شیعه بودن این شاعر بزرگ اجازه ورود به قبرستان داده نشد و به همین سبب ایشان را در باغ شخصی خودشان دفن کردند.
برای ساخت آخرین آرامگاه فردوسی، محمدتقی بهار که خود یکی از شاعران صاحبنام است، با تحریک حس وطنپرستی رضاشاه از او خواست بنای آرامگاه فردوسی را بازسازی و ترمیم کند، به همین منظور برای طراحی نقشه آرامگاه مسابقهای برگزار شد که افراد مشهور و ماهر بسیاری در این مسابقه شرکت نمودند؛ در آخر طرحی از طاهرزاده بهزاد در سال ۱۳۰۷ تصویب و انتخاب شد. در میان ساختهشدن آرامگاه، به دستور تیمورتاش تغییراتی ازجمله سقف هرمی ایجاد میشود که مورد تأیید انجمن قرار نمیگیرد.
علت تأیید نشدن این نوع سقفها این است که سقفهای هرمی درواقع نمادی هرمهای مصر میباشند، بنابراین طرح جدید طاهرزاده در سال 1312 تأیید و با نظارت حسین لر زاده در سال ۱۳۱۳ به پایان رسید.
امروزه مساحت مجموعهی آرامگاه فردوسی 6 هکتار است که علاوه بر بنای آرامگاه شامل بخشهایی مثل استخر، یادبود فردوسی، ساختمان اداری، کتابخانه، موزه و آرامگاه شاعر بزرگ مهدی اخوان ثالث میشود.
هارونیه
یکی از آثار معروف و اماکن تاریخی مشهد، هارونیه است. این اثر تاریخی نیز در شهرک توس و بلواری که به آرامگاه فردوسی ختم میشود، قرارگرفته و همیشه مورد بازدید مردم و مطالعه و بررسی کارشناسان قرار دارد.
یکی از نکات مهم در خصوص اماکن تاریخی مشهد، تاریخ ساخت آن بنا است که بسیاری از حقایق را در مورد خود بنا، سازنده آن و معماری بهکاررفته در این آثار آشکار میکند. در مورد هارونیه نیز باید بدانید که تاریخ ساخت این اثر بهطور دقیق مشخص نشده است، اما ازنظر پژوهشگران قدمت این اثر به قرن هشتم یا هفتم برمیگردد.
علت شهرت هارونیه در شهرک توس این است که این بنا مرتفعترین بنای موجود در توس است که از آجر و ماسه و گچ ساختهشده است. در سالهای اخیر به کمک سازمان آثار ملی ایران برای جلوگیری از تخریب بقعه هارونیه در اطراف آن حصاری کشیده شده و فضای سبز ایجادشده است. این اثر در تاریخ پانزدهم دیماه ۱۳۱۰ به شماره ۱۷۳ در فهرست آثار تاریخی ایران به ثبت رسیده است.
کاربرد بقعه هارونیه
در مورد علت ساختهشدن بقعه هارونیه افسانههای زیادی وجود دارد، یکی از نظرات این است که در قرنهای گذشته، هارونالرشید که یکی از پادشاهان وقت بوده، از این بقعه برای شکنجه کردن زندانیان و مجرمان استفاده میکرده است.
افسانه دیگری میگوید این بنا پیش از اسلام یک آتشکده بوده است. در برخی کتابها نیز نوشته که بقعه هارونیه محل شکنجه امام موسی کاظم و تعدادی از پیروان ایشان بوده است، البته هیچکدام از این نظریهها سند و دلیل محکمی برای اثبات ندارند.
بخشهای گنبد هارونیه
بنای تاریخی گنبد هارونیه شامل بخشهایی مثل چهار شاهنشین، پنجرههای مشبک، ایوانی رفیع، چهار ایوان صلیبیشکل در داخل، هشت طاقنما با قوس جناغی میشود. همچنین دو گنبد با پوستهی آجری و ارتفاع 22 متر از سطح زمین وجود دارند که از بخشهای اصلی و مهم در گنبد هارونیه هستند.
بقعه هارونیه در گذشته دارای 3 درب ورودی بوده که امروزه ورودی شرقی و غربی آن بستهشده و بهصورت پنجره مشبک درآمده است و تنها ورودی که به سمت جنوب، باز مانده است.
آرامگاه نادرشاه افشار
در میان اماکن تاریخی مشهد یکی از معروفترین موارد، آرامگاه نادری در این شهر است. وجود این آرامگاه در باغ و موزه نادری موجب شده این اثر تاریخی از محبوبترین جاذبههای مشهد مقدس نیز به شمار بیاید.
بعد از مرگ نادرشاه، او تا مدتها در مشهد هیچ مقبرهای نداشت تا اینکه در اواخر دوره قاجار، یعنی در سال 1296 قوامالسلطنه تصمیم به ساخت آرامگاهی برای نادرشاه افشار گرفت و استخوانهای او را از تهران به این آرامگاه منتقل کرد. این بنای ساختهشده تا مدتها آرامگاه نادرشاه به شمار میرفت و بر پا بود تا اینکه در سال 1335، انجمن آثار ملی ایران تصمیم گرفت آرامگاهی در همان محل اما درشان و شکوه نادرشاه افشار بنا کند. این کار از سال 1336 آغاز شد و تا سال 1342 به طول انجامید.
در مقایسه با سایر اماکن تاریخی مشهد، یکی از مزایای باغ نادری و آرامگاه نادرشاه این است که این مقبره در فاصله کمی از حرم مطهر واقعشده و میتوانید بعد از زیارت به دیدن بخش تاریخی شهر مشهد بپردازید.
معماری آرامگاه نادرشاه افشار
بنای اصلی آرامگاه دارای مساحت 12 هزار مترمربع است که در باغی به مساحت 14400 مترمربع قرارگرفته است. در این باغ علاوه بر |آرامگاه نادرشاه دو تالار وجود که بهعنوان موزه فعالیت میکنند.
یکی از این موزهها برای نمایش جنگافزارهای زمان حکومت نادرشاه و دیگری برای نمایش اسلحهی موجود در دورههای قبل از نادرشاه است که برای جنگ با سایر حکومتها و دفاع از سرزمین خود به کار میرفته است. با رفتن به موزهها میتوانید اطلاعات جالب و شگفتانگیزی را در مورد دورههای گذشته به دست آورید؛ همچنین مصالحی که در ساخت بنای آرامگاه بهکاررفته، از سنگهای خشن و سخت گرانیت کوه سنگی مشهد تأمینشده است.
علاوه بر بنای آرامگاه و مجسمههای باشکوه ساختهشده در این باغ، بناهای فرعی متعددی مانند سالن اجتماعات، کتابخانه، سرویس بهداشتی و… قرار دارد که با بنای آرامگاه هماهنگی دارند. در گوشه شمالی آرامگاهی که برای نادرشاه ساختهشده، آرامگاه محمدتقی خان پسیان سردار خراسانی ساختهشده است.
بنای باغ افشاری که یکی از زیباترین اماکن تاریخی مشهد به شمار میآید که توسط مهندس هوشنگ سیحون ساختهشده و طراح مجسمههای زیبای این باغ نیز هنرمند فقید، ابوالحسن صدیقی بوده است.
چهارطاقی بازه هور
اولین اثری که بهعنوان یکی از اماکن تاریخی مشهد در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید، چهارطاقی بازه هور است. این اثر تاریخی موردتوجه باستان شناسان و علاقهمندان به تاریخ ایران قرارگرفته است. پروفسور آرتور پوپ که یکی از باستان شناسان خبره و معروف در دنیا است، در خصوص چهارطاقی بازه هور گفته بر اساس اسناد تاریخی موجود این بنای باشکوه قدیمیترین چهارطاقی ایران به شمار میآید و کهنترین گنبد جهان را نیز شامل میشود.
قدمت این بنای تاریخی به دوره قبل از اسلام در زمان حکومت ساسانیان برمیگردد که در 70 کیلومتری جنوب غربی شهر مشهد در جاده قدیم مشهد تربتحیدریه، نزدیک روستای رباط سفید قرار دارد.
علت نامگذاری چهارطاقی بازه هور
چهارطاقی بازه هور به معنای قیمتی از کوه میباشد که خورشید از میانه باز آن طلوع کرده و بسیار باشکوه و زیبا میباشد.
در خصوص علت ساختهشدن این بنا نیز اختلافنظر وجود دارد؛ برخی از افراد معتقدند چهارطاقی بازه هور برای محافظت از راه و جاده ساختهشده است، برخی دیگر از کارشناسان و مردم عادی اعتقاددارند این بنا یک آتشکده مربوط به دوره ساسانی است. درواقع بنای چهارطاقی بازه هور مانند باقیماندهای از یک مجموعه معماری به نظر میرسد.
مدرسه عباس قلی خان
یکی از اماکن تاریخی مشهد که مربوط به مدارس ساختهشده در قرنهای گذشته، مدرسه عباس قلی خان است. این مدرسه یکی از بزرگترین و قدیمیترین مدرسههای ساختهشده در مشهد است که فردی به نام عباس قلی خان شاملو بانی ساخت این مدرسه میشود همچنین مدرسه عباس قلی خان دارای قدمت 360 ساله است. عباس قلی خان شاملو در زمان صفویان و در زمان سلطنت شاه سلیمان صفوی، حاکم هرات بوده و همواره خدمات بینظیری را برای مردم انجام میداده است.
تاریخ ساخت بنای مدرسه، در کتیبهای که در سر در ورودی این بنا قرارگرفته نوشتهشده است؛ تاریخ ساخت این اثر باشکوه مربوط به سال 1077 هجری قمری میباشد، در این زمان ساخت مدرسهای به این بزرگی و عظمت یکی از شاهکارهای معماری بوده است.
این مدرسه علمیه در سال 1357 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و امروزه در مدرسه عباس قلی خان شاملو حدود 180 طلبه مشغول به تحصیل هستند.
در اطراف این مدرسه زمینها و بازارهای زیادی وجود دارند که بخشی از آنها موقوفات بنای مدرسه بودهاند؛ با توجه به موقوفی بودن این بخشها، امروزه با تلاش مقامهای قضایی این زمینها و بازارها در حال برگشت به شکل اولیه خود هستند.
بنای مدرسه عباس قلی خان شاملو
این مدرسه در دوطبقه ساختهشده که شامل 4 ایوان میباشد. در اطراف بنای مدرسه برای سکونت طلبههای مشغول به تحصیل اتاقهایی ساختهشده که تعداد آنها به 104 واحد میرسد. رو به روی هر اتاق غرفهای وجود دارد که نسبت به مدرسه دید دارد. امروزه سر در مدرسه در قسمتی جنوبی قرارگرفته است.
درواقع زمانی که تصمیم گرفته شد حرم برای تعداد بیشتر زائران توسعه دهند، سر در مدرسه عباس قلی خان بدون اینکه آسیبی ببیند به عقب برده شد. برای بازدید از بنای این مدرسه و حوزه علمیه نیاز به پرداخت هیچ هزینهای نیست. شما میتوانید با رفتن به این مدرسه معماری و تاریخی که در قرنهای گذشته در شهر مشهد وجود داشته را ببینید.
قبرستان ارامنه مشهد
یکی از جاذبههای زیبا و متفاوت مشهد که از اماکن تاریخی مشهد نیز به شمار میرود، قبرستان ارامنه در این شهر است. این قبرستان دارای قدمت صدسال است و محل دفن مسیحیانی بوده که در مشهد و توس زندگی میکردهاند. در ابتدای ساخت شدن این قبرستان در حومه شهر بوده است اما امروزه با گسترش شهر و توسعه آن، در نزدیکی یکی از محلههای پرجمعیت مشهد در مرکز شهر قرارگرفته است.
وسعت قبرستان ارامنه در گذشته بیشتر از اکنون بوده است، امروزه متأسفانه بهواسطه برخی فعالیتهای شهرداری بخش اعظمی از این گورستان تخریبشده است و سنگ قبور به بخشهای دیگر منتقلشده است.
کلیسای مسیحیان
در محل قبرستان ارامنه مشهد، کلیسای مسیحیان نیز ساختهشده است. این کلیسا دارای قدمت 70 سال است و 102 مترمربع از کل مساحت قبرستان را به خود اختصاص داده است.
طبق کتیبهای که در سردر این کلیسا نصبشده است، مادور راهبه کاترین را آرپنیک و ملکوم هارتونیاس به یاد مادر و مادرزن خود که در همین مکان دفن شدهاند در سال ۱۹۴۷ میلادی بناکردهاند.
بازدید از این گورستان شگفتانگیز تنها با هماهنگی با سازمان میراث فرهنگی و نماینده شورای خلیفهگری ارامنه امکانپذیر میشود. در صورت موافقت هر دو بخش، یک روز برای بازدید از این قبرستان اعلام میشود که تنها در آن روز میتوانید از این قبرستان بازدید کنید.
خانه ملک مشهد
یکی از اماکن تاریخی مشهد، خانه ملک مشهد که از خانههای تاریخی مشهور این شهر به شمار میآید، این خانه هنوز موردتوجه و بازدید مردم مشهد و مسافرانی که به این شهر سفر میکنند، قرار میگیرد. بنای خانه ملک در گذشته منزل حاج حسین ملک، یکی از ثروتمندان و واقفان بزرگ ایران بوده است.
بنای خانهی ملک در گذشته بسیار بزرگتر از نمونه امروزی آن بوده است اما آنچه امروزه بهعنوان خانه ملک شهرت یافته، تنها بخش بیرونی این خانه است. این اثر تاریخی در تاریخ هجدهم شهریور سال 1377 بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. همچنین در سال 1379 نیز مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت.
قدمت خانه ملک به اواخر دوره قاجاریه برمیگردد. حاج حسین ملک با برگشتن به مشهد و در اختیار گرفتن املاک پدرش صاحب ثروت بسیار زیادی شد، حاج حسین بعد از مدت 20 سال اموال و املاک خود را وقف امور خیریه کرد و در سال 1351 دار فانی را وداع گفت، این خیر بزرگ در حرم مطهر امام رضا به خاک سپرده شد.
خانه حاج ملک نیز در نزدیکی حرم مطهر امام رضا قرارگرفته است و بهراحتی میتوانید بعد از زیارت به این خانه بروید و از فضای زیبا و بینظیر آن بازدید کنید.
معماری خانه ملک
خانه حاج حسین ملک بهراستی یکی از زیباترین اماکن تاریخی مشهد است که حتماً در سفرتان به این شهر باید از آن بازدید کنید. این خانه در دوطبقه ساختهشده و دارای زیربنای 600 متر و زمینی به وسعت 1659 مترمربع میباشد.
با بازدید از این خانه میتوانید زیبایی تلفیق معماری را بهوضوح ببیند. در بنای خانه ملک علاوه بر ویژگیهای معماری سنتی ایرانی، جلوههای از معماری اروپایی نیز دیده میشود؛ تلفیق این دو نوع معماری باعث جذابیت و محبوبیت این خانه برای بازدیدکنندگان شده است.
قسمت درونی خانه کاملاً تخریبشده ولی قسمت بیرونی باقیمانده است و چهره سنتی شهر را در تقابل با بافت مدرن و شهرسازیهای جدید حفظ کرده است. طبقه اول خانه با داشتن سقف مشبک و منبتکاری شدهاش معروف شده و گچبریهای شومینه نیز نشاندهنده هنرهای اصیل ایرانی میباشد. طبقه دوم خانه نیز مانند یک موزه آثار هنرمندان کارگاه و اشیا متعلق به خانه را شامل میشود.
حمام شاه مشهد
در گذشته که حمامهای عمومی فعالیت جدی برای مردم داشتند، معماری و ساخت این حمام نشاندهنده تاریخ آن دوره بود و حمامها متناسب بافرهنگ و اقلیم هر منطقه ساخته میشدند. یکی از اماکن تاریخی مشهد، حمامهای عمومی این شهر هستند.
در شهر مشهد حمامهای بسیاری ساختهشدهاند، علت این موضوع این است که علاوه بر ساکنان این شهر، زائرانی که به مشهد سفر میکردند نیز نیازمند استحمام بودهاند.
متأسفانه این حمام در 50 سال اخیر به دلایل مختلفی ازجمله تخریب مناطق اطراف حرم از بین رفتهاند اما یکی از حمامهای قدیمی شهر دچار تخریب و فرسودگی نشده است و آن حمام شاه یا حمام مهدی قلی بیک است.
حمام شاه از آثار دوره صفویه به شمار میآید که 5 اردیبهشت سال 1356 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. حمام شاه در نزدیکی بازار بزرگ مشهد و نزدیک مسجد هفتادودو تن واقعشده است.
علت شهرت این حمام به نام حمام مهدی قلی بیک این است که این فرد دستور به ساخت حمام داد. مهدی قلی بیک از بازماندگان امرای ترک خراسان محسوب میشد و بهعنوان میرآخور (رئیس اصطبل شاهی) شاهعباس اول صفوی منصوبشده بود. او بعد از ساختهشدن حمام، آن را وقف ساحت مقدس امام رضا کرد.
علاوه بر ساختهشدن حمام، یک قنات هم برای تأمین آب حمام در نظر گرفتهشده که مازاد آب آن، به مسجد گوهرشاد داد میشود و مازاد استفاده مسجد نیز صرف امور خیریه و زمینهای زراعی اطراف میشود.
معماری حمام شاه
این حمام یکی از زیباترین و بزرگترین حمامهایی است که در ایران ساختهشده و جلوهای زیبا از حمامهای سنتی ایران را برای کل جهان به نمایش میگذارد. بنای ساختمان از جنس آجر بوده است و آهک، ساروج، سنگ، شیشه، فلز و کاشی سایر مصالحی هستند که در ساخت این بنا بهکاررفتهاند.
به عقیده بازدیدکنندگان از حمام شاه، زیباترین بخش این حمام بخش بینه حمام است که دارای تعداد 8 ستون میباشد، علاوه بر آن تزئینات نقاشی بسیار زیبایی در بخش بینه دیده میشود. امروزه فعالیت این حمام را به یک موزه مردمشناسی تغییر دادهاند و مواردی مثل ظروف سنگی، سفالینهها، نبوشه های سفالی، گلجام و کاشی و کف حمام، وسایل استحمام مانند بادکش حجامت، کاسه، مجمعه، سنگپا، صابون، لنگ و… ازجمله اشیایی است که در این موزه نگهداری میشوند.
اگر در هتل کیانا مشهد اقامت میکنید، میتوانید با مدتزمان 4 دقیقه با خودرو خودتان را به حمام شاه برسانید.
خانه داروغه مشهد
یک مورد از خانههای قدیمی و اماکن تاریخی شهر مشهد، مربوط به خانه داروغه میشود. این خانه هم برای مسافران ایرانی و هم برای مسافران خارجی میتواند جذاب و دیدنی میباشد چراکه آنها را با معماری ایرانی در زمانهای گذشته آشنا میکند و حس نوستالژی را به آنها انتقال میدهد. خانه داروغه در میان آثار ساختهشده در دوره قاجاریه به چشم میخورد و از بناهای شگفتانگیز و بینظیر آن دوره به شمار میآید.
خانه داروغه در فضایی به مساحت 1100 مترمربع ساختهشده و تلفیقی از معماری ایرانی و روسی را به نمایش میگذارد. ازجمله مواردی که در دوره قاجار برای اولین بار در این خانه به چشم خورد میتوان به اولین حمام اختصاصی، اولین پنجره دوجداره و اولین شومینه اشاره کرد.
معماری خانه داروغه
همانطور که گفتیم در ساخت خانه داروغه، معماری سنتی ایرانی و همچنین ویژگیهای معماری روسی به چشم میخورد. تزئینات چوبی سقف، کاشیهای 7 رنگ، نمای تراس، پلههای دوطرفه، فرشتهها و تندیسهای قالبی و گچی و شیرهای بالدار ازجمله مواردی هستند که تلفیق این دو معماری را نشان میدهند.
یکی از جذابیتهایی که در بنای خانه داروغه مشهد به چشم میخورد، بنای سهطرفه آن است. زمانی که وارد این خانه میشوید مشاهده میکنید که در سه طرف محوطه، ساختمانی دوطبقه بناشده که دارای 3 بخش ایوان خانه، زمستان نشین و تابستان نشین میباشد.
البته این سه بخش معروفترین قسمتهای خانه داروغه هستند و علاوه بر این بخشهایی مثل مطبخ، سرداب، حوض سنتی، ضلعهای همنشین و … نیز در این خانه وجود دارند. معماری خانه به صورتی است که در قسمت زمستان نشین، هوای خانه رو به گرما باشد و در قسمت تابستان نشین نیز خانه با بخشهایی برای تهویه هوا و آبوهوای مطبوع و خنک ساختهشده است.
هتل تاریخی پارس مشهد
هتلها نیز یکی از اماکن تاریخی مشهد هستند که گاهی دارای قدمت زیادی میباشند. هتل تاریخی پارس مشهد در سال 1316 هجری توسط یک معمار روس به سبک معماری هتلهای غربی ساخته شد.
این هتل هنوز هم مشغول به فعالیت و پذیرای مهمان ایرانی و خارجی میباشد. تزئینات نمای اضلاع جانبی هتل پارس مشهد آجرکاری و نقش برجستههای اجراشده با خمیر آجر پخته ساختهشده است.
جالب است بدانید هتل پارس دارای یک فضای زیرزمینی میباشد که امروزه بهعنوان یک چایخانه سنتی مشغول به فعالیت است. هتل پارس مشهد را میتوانیم یکی از قدیمیترین هتلهای کشور بدانیم.
در سفر به مشهد اگر ترجیح میدهید از شلوغی و هیاهوی اطراف حرم دورباشید، هتل پارس یکی از بهترین گزینهها برای شماست چراکه 15 کیلومتر با حرم فاصله دارد.