ترکه‌بازی، که با نام‌های چوب‌بازی یا چو بازی نیز شناخته می‌شود، یکی از بازی‌های سنتی و رزمی ایرانی است که در میان اقوام مختلف، به‌ویژه در مناطق زاگرس‌نشین، رواج دارد. این بازی معمولاً در مراسم شادی و جشن‌ها، به‌ویژه عروسی‌ها، همراه با موسیقی و رقص اجرا می‌شود.
روش انجام ترکه‌بازی
ترکه‌بازی به‌صورت دو نفره انجام می‌شود و هر بازیکن دو چوب در اختیار دارد:
- چوب دفاع (پایه): چوبی بلند و محکم به طول تقریبی یک و نیم متر که برای دفاع استفاده می‌شود.
- چوب حمله (ترکه): چوبی کوتاه‌تر و نازک‌تر که برای حمله به کار می‌رود.
در آغاز، نوازندگان محلی با نواختن ساز و دهل، بازیکنان را به میدان دعوت می‌کنند. دو نفر وارد میدان شده و با حرکات موزون و هماهنگ با موسیقی، بازی را آغاز می‌کنند. یکی از بازیکنان نقش مهاجم را بر عهده می‌گیرد و با چوب حمله سعی می‌کند به قوزک پای حریف ضربه بزند. بازیکن مدافع با استفاده از چوب دفاع، تلاش می‌کند از خود محافظت کند. در هر نوبت، مهاجم تنها یک بار حق ضربه زدن دارد و سپس نقش‌ها عوض می‌شود. این روند ادامه می‌یابد تا برتری یکی از بازیکنان مشخص شود.
تاریخچه ترکه‌بازی
ترکه‌بازی ریشه در آیین‌های رزمی ایران باستان دارد. در گذشته، این بازی به‌عنوان تمرینی برای آمادگی جوانان در نبردها و دفاع از سرزمین استفاده می‌شد. فردوسی در شاهنامه نیز به این آیین اشاره کرده است. با گذشت زمان، ترکه‌بازی از یک آیین رزمی به یک آیین بزمی تبدیل شده و در مراسم‌های شادی و جشن‌ها جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده است. این بازی در میان اقوامی مانند بختیاری‌ها، قشقایی‌ها، ممسنی‌ها و برخی عشایر لرستان رواج دارد و به‌عنوان بخشی از میراث فرهنگی این اقوام محسوب می‌شود.
نقش موسیقی در ترکه‌بازی
موسیقی نقش مهمی در اجرای ترکه‌بازی دارد. نوازندگان با استفاده از سازهایی مانند سرنا و کرنا، ریتم‌های خاصی را می‌نوازند که حرکات بازیکنان را هدایت می‌کند. در مواقعی که بازی به خشونت می‌گراید، نوازندگان با تغییر ریتم، فضای بازی را آرام‌تر می‌کنند تا از بروز تنش جلوگیری شود.
فواید و اهمیت ترکه‌بازی
ترکه‌بازی علاوه بر جنبه‌های سرگرمی، فواید متعددی دارد:
- تقویت قدرت جسمانی: حرکات سریع و هماهنگ در این بازی به افزایش توان بدنی کمک می‌کند.
- افزایش هماهنگی و تمرکز: بازیکنان باید با دقت حرکات حریف را پیش‌بینی کرده و واکنش مناسب نشان دهند.
- حفظ و انتقال فرهنگ: اجرای این بازی در مراسم‌های مختلف به حفظ و انتقال فرهنگ و سنت‌های محلی کمک می‌کند.
نتیجه‌گیری
ترکه‌بازی به‌عنوان یکی از بازی‌های سنتی و رزمی ایران، بازتابی از تاریخ، فرهنگ و هنر مردمان این سرزمین است. این بازی نه‌تنها به‌عنوان یک سرگرمی، بلکه به‌عنوان ابزاری برای تقویت مهارت‌های جسمانی و ذهنی و همچنین حفظ و انتقال میراث فرهنگی ارزشمند است.