نقاره یک ساز کوبهای و از نوع طبلهای جفتی است. دو طبل آن اندازههای متفاوتی دارند؛ یکی کوچکتر و دیگری بزرگتر است. نوازنده با استفاده از دو چوب، هر دو طبل را همزمان مینوازد. در ادامه این نوشته از وبلاگ ندابلاگ، بیشتر با این ساز باستانی و حماسی آشنا خواهید شد.
آشنایی با نقاره
نقاره در واقع از دو طبل تشکیل شده که شکل کاسه دارند. یکی از این کاسهها بزرگتر است و صدای بم تولید میکند و دیگری کوچکتر است و صدای زیر دارد. جنس این کاسهها معمولاً از مس یا سفال است و روی دهانهٔ هر دو، پوست گاو یا گوسفند کشیده میشود.
برای نواختن نقاره، معمولاً آن را روی یک پایهٔ مخصوص میگذارند. اما در بعضی مراسم، مانند جشنهای خصوصی، ممکن است ساز را مستقیماً روی یک قطعه فرش قرار دهند. نوازنده با استفاده از دو چوب نازک، بر روی پوست هر دو طبل میکوبد و آهنگ مینوازد.
تاریخچه
نواختن نقاره در ایران و جهان پیشینه بسیار طولانی دارد. استفاده از دو ساز اصلی در نقارهزنی، یعنی طبل و کرنا، به شکل ابتدایی به دوران باستان بازمیگردد. در آن زمان از این سازها هم در جنگها و هم در مراسم مختلف استفاده میکردند. برای نمونه، در چهارهزار سال پیش از میلاد، در منطقه بینالنهرین از طبلهای دارای پایه و از طبل باریکی به نام بلخ (که به خدای اِ آ نسبت داده میشود) در آیینهای مذهبی بهره میبردند.
در گذشته، نقاره هم در جنگ کاربرد داشت و هم در زمان صلح. در میدان نبرد، سازیدی تحریککننده و انرژیبخش بود که آن را بر پشت شتر میبستند. نوازندگان سوار بر شتر میشدند و در میان صحنه جنگ به نواختن میپرداختند. در دوران آرامش نیز به عنوان سازی برای جشن و سرور، در مهمانیها و مراسم شادی از آن استفاده میشد. در این مواقع، نقاره را یا به گردن میآویختند یا در مکانهای مشخصی بر روی سکو قرار داده و مینواختند.
مراسم نواختن کوس، دهل، کرنا و شیپور که به تدریج شکل ویژهای از آن در ایران باستان با نام نقارهکوبی شناخته شد و از ایران به دیگر کشورها راه یافت، از دیرباز در سرزمینهای گوناگون رواج داشته است. این آیین در سفر و اقامت، در جنگ و صلح و هم در شادی و سوگ، حضور داشته است.
جنگهای صلیبی
این سنت در بخشهای شرقی جهان تاریخ طولانیتری دارد. رومیان و یونانیان کاربرد این ابزار را در جنگها از مردمان شرق آموختند و سپس آن را به کار گرفتند. سر هنری پل آن را یک روش بسیار قدیمی در قاره آسیا میداند و بر این باور است که این واژه پس از جنگهای صلیبی به زبانهای اروپایی راه یافته و رایج شده است.
نواختن طبل، کرنا و شیپور در میدانهای نبرد بیشتر برای رساندن پیام، خبر دادن از ورود لشکر به منطقهای جدید، تشجیع سربازان در حین جنگ، جمعآوری اردوگاه، رژه نظامی یا رویدادهای مهمی مانند پیروزی، فتح سرزمینها و اعلام جنگ مرسوم بوده است. در دوران صلح نیز از این سازها بیشتر در جشنها و عیدهای ملی و مذهبی، مراسم سوگواری و آیینهای درباری مانند تاجگذاری پادشاه، اعلام ورود به شهر، نشستن بر تخت پادشاهی یا رویدادهایی چون تولد و درگذشت شاهان و شاهزادگان و دیگر مناسبتهای مهم اجتماعی استفاده میشده و گاه در زمان طلوع و غروب آفتاب نیز نواخته میشدند.
نقاره در مشهد
با گذشت سالها و به دلیل کمتوجهی، این رسم کهن در دوره پهلوی کمکم از رواج افتاد و از بین رفت. امروزه تنها در مشهد و در نقارهخانه حضرت امام رضا علیه السلام به شکل رسمی، در زمانهای مشخص و با همان شیوه قدیمی، بهطور منظم و همیشگی نواخته میشود.