پیانو داستان جالبی در ایران دارد و نخستین بار صدای آن با اجرای کسی که پدر پیانوی ایران نامیده میشود، شنیده شد. در این نوشته از وبلاگ ندابلاگ، بیشتر با این شخصیت آشنا خواهیم شد.
پدر پیانوی ایران کیست؟
در سال ۱۸۰۶ میلادی، یک پیانوی سفید که ناپلئون به دربار فتحعلی شاه هدیه داده بود، به ایران رسید. در آن زمان هیچکس قبلاً چنین وسیلهای را ندیده بود و کسی هم بلد نبود چگونه آن را بنوازد. به همین خاطر، این نخستین پیانو برای سالهای طولانی تنها به عنوان یک وسیله تزئینی در تالار شاهانه نگهداری میشد.
شصت و هفت سال بعد، در سال ۱۸۷۳، ناصرالدین شاه در سفری به فرانسه، از یک نمایشگاه پیانو در پاریس بازدید کرد و چهار پیانو برای دربار ایران سفارش داد. این پیانوها نیز به کشور آورده شدند، اما باز هم کسی پیدا نمیشد که بتواند آنها را بنوازد.
تا این که محمدصادق سرورالملک، که نوازنده چیرهدست و محترم سنتور در دربار بود، کنجکاو شد و پشت یکی از پیانوها نشست. او با فشار دادن کلیدهای آن، صداهای ناهنجاری تولید کرد. پس از جستجو و آزمایش زیاد، سرورالملک دریافت که پیانو هم مانند سنتور قابل کوک کردن است. بعد از چندین بار تلاش و خطا، سرانجام توانست آن را بر اساس الگوی کوک سنتور تنظیم کند. در نهایت، با تکیه بر دانش خود از سنتور، شروع به نواختن پیانو کرد و از این رو میتوان او را نخستین نوازنده ایرانی پیانو دانست.
محمدصادق، که به سرورالملک شناخته میشود، یکی از چهرههای برجسته و مورد احترام در تاریخ معاصر است. او در دوران زندگی خود، خدمات ارزشمندی به فرهنگ و جامعه ارائه داد. شخصیت او ترکیبی از دانش عمیق، اخلاق نیکو و تعهد به مردم بود. بسیاری او را به دلیل رفتار محبتآمیز و حکمتش میستودند. سرورالملک در عرصههای اجتماعی و فرهنگی تلاشهای فراوانی کرد و آثار ماندگاری از خود به جای گذاشت. نام او همواره به عنوان نمادی از خدمتگزاری و دانایی در خاطرهها باقی خواهد ماند.
مرتضی محجوبی، جواد معروفی و تاثیر آنها بر نحوه نواختن پیانو در ایران
مرتضی محجوبی، نغمههای کمتر شنیدهشده موسیقی ایرانی را با ساز پیانو اجرا کرد و بسیاری او را بنیانگذار پیانوی کلاسیک در ایران مینامند. او در طول زندگی خود حدود دو هزار شاگرد آموزش داد که آذرمیدخت ملک منصور، منوچهر صانعی، توراندخت صانعی، فخری ملک پور و فرهاد معتمد از شناختهشدهترین آنها هستند.
روش مخصوص نواختن پیانو به سبک ایرانی که مرتضی محجوبی ابداع کرد، سال گذشته در فهرست ملی میراث فرهنگی ناملموس به ثبت رسید.
جواد معروفی
جواد معروفی را از پیشگامان نوآوری در موسیقی سنتی ایران میشناسند. پدرش، موسی معروفی، از استادان بزرگ ردیف موسیقی ایرانی بود و در مدرسه علینقی وزیری به آموزش تار میپرداخت. جواد معروفی نخست در مکتب وزیری پرورش یافت و سپس مدت کوتاهی نزد خانم خاراتیان، معروفترین آموزگار پیانو در آن دوران، به یادگیری اصول موسیقی کلاسیک غربی پرداخت.
او در طول سالهای فعالیت هنری خود، آهنگهای فراموششده زیادی را با تنظیمهای زیبا و ماندگارش جاودانه کرد. در روش ابداعی جواد معروفی، دست چپ نوازنده به طور مستقل حرکت میکند و با این کار، هماهنگی ظریف میان نغمهها را به شکلی ویژه ایجاد مینماید.
معروفی که به خاطر مهارت بالا در سازآرایی، تنظیمهای درخشانی از خود به جای گذاشته، شاگردان بسیاری را به دنیای موسیقی معرفی کرد. از میان آنها میتوان به انوشیروان روحانی، اوفلیا پرتو، مهین زرین پنجه، سامان احتشامی، مزدا انصاری، یکتا و پویان آزاده اشاره کرد که نامآشناتر هستند.
این هنرمندان از نوازندگان چیرهدستی هستند که در اجرای قطعات کلاسیک (اتود) تکنیک بالایی دارند. بیشتر آنان هنگام نواختن قطعات ایرانی و تنظیم آنها، به نکات ظریفی در هارمونی موسیقی ایرانی دست یافتهاند، به ویژه در دستگاهها و گامهایی که کمتر مورد توجه آهنگسازان قرار گرفتهاند؛ مانند سهگاه و بیات ترک.
این پیانیستها با تغییر کوک ساز و آزمودن راههای مختلف، روشهایی برای چندصدایی کردن دستگاههای موسیقی ایرانی پیدا کردهاند. میتوان گفت مسئله هارمونی که به طور کلی نقطهضعفی در موسیقی ایرانی محسوب میشود، تا حدی در حال بهبود است.