موسیقی را میتوان از جنبههای گوناگونی تحلیل و درک کرد. یک نگاه، به طرح و توصیف قطعهی موسیقی توجه میکند که به آن ساختار یا قالب موسیقی میگویند. اما منظور از قالب در موسیقی دقیقاً چیست؟ در ادامه میتوانید پاسخ این پرسش را در وبلاگ آموزشگاه موسیقی الهام مطالعه کنید.
فرم در موسیقی به چه معناست؟
در دانش موسیقی، اصطلاح «فرم» به چارچوب و ساختار یک آهنگ اشاره میکند. معنای کلمهٔ فرم، همان قالب یا شکل است. فرم در یک اثر موسیقایی با تقسیم آن به بخشهای کوچکتر، به توصیف کلیت قطعه کمک میکند.
فرم در مقابل محتوای موسیقی قرار میگیرد. هر آهنگ از یک الگوی مشخص پیروی میکند که محتوای موسیقی درون آن ریخته میشود. هر فرم موسیقی از بخشهایی تشکیل شده که در ارتباط با کل اثر، به هم پیوند خوردهاند. در طول تاریخ موسیقی کلاسیک غربی، قالبهای گوناگونی پدیدار شدهاند.
مفهوم شکل و هیئت ظاهری یک کار
هر اثر هنری دارای یک چهارچوب، ساختار یا قالبی است که هنرمند محتوای کارش را درون آن میریزد. به بیان ساده، فرم (که به شکل و ظاهر یک اثر اشاره دارد) در مقابل محتوا (یعنی مواد و مفاهیمی که با نظمی خاص درون آن شکل چیده شدهاند) قرار میگیرد.
هر اثر هنری از اجزای کوچکی تشکیل شده که هر کدام با دیگری و نیز با کل اثر، ارتباطی ویژه و مشخص دارند.
وقتی از فرم در موسیقی صحبت میکنیم، بسته به زمینه بحث، معانی کمی متفاوتی از آن برداشت میشود. در بررسی این موضوع باید گفت که موسیقی فقط انبوهی از صداهای روی هم انباشته شده نیست، بلکه از اجزای منظم و هدفمندی تشکیل شده که در مجموع، روابطی دقیق، ظریف و گاه پنهان با یکدیگر دارند و با همکاری هم، هدف مشخصی را دنبال میکنند؛ یعنی هر بخش سهمی در نزدیک کردن موسیقی به هدف آهنگساز بر عهده دارد.
در این نگاه، فرم چنان با خود موسیقی درآمیخته و از آن جدا نشدنی است که واقعاً نمیتوان یکی را بدون حضور دیگری تشخیص داد. حتی در یک جمله ساده موسیقی، عواملی مانند ریتم، الگوی ریتم، فاصلههای صوتی، روابط زیر و بمی صداها، بافت و در یک کلام، فرم، همگی با هم احساس میشوند.
فرم به طور عام در هنرها با دو معنای متفاوت کاربرد دارد:
۱ – قالبهای شناخته شده برای بیان، مانند: غزل در شعر فارسی یا سونات در موسیقی غربی.
۲ – ویژگیهای ساختاری یک اثر هنری، مانند: هماهنگی میان بخشهای مختلف و چینش درست اجزا برای ایجاد فراز و فرود و نقطه اوج.
فرم که میتوان آن را همان قالب نامید، در همه رشتههای هنری تقریباً معنایی یکسان دارد. به چهارچوبی که هنرمند اثر خود را در آن میآفریند، فرم آن اثر گفته میشود.
همانطور که پیش از این گفته شد، فرم در موسیقی دقیقاً دو معنا دارد و گاهی به معنای کلی به کار میرود. اما فرم در نگاه تخصصی موسیقی به سه موضوع ویژه میپردازد. این سه عنصر را میتوان در دیگر هنرها نیز گسترش داد.
آن سه عنصر به قرار ذیل هستند:
۱- تکرار
۲- گوناگونی
۳- یکپارچگی
این سه بخش مهم، همدیگر را کامل میکنند و هر کدام نقش خاص خود را در یک قطعه موسیقی ایفا میکنند.