همانطور که میدانید، رعایت زمان و دقت در اجرای نتها در موسیقی اهمیت بسیار زیادی دارد. برای اینکه یک نوازنده بتواند مانند هنرمندان حرفهای بنوازد، لازم است با اصول و قواعد موسیقی آشنا شود. یکی از این مفاهیم مهم، «میزان» در موسیقی است. در ادامه این نوشته از وبلاگ ندابلاگ، با معنای میزان و کاربرد آن در موسیقی بیشتر آشنا خواهید شد.
آشنایی با اصطلاح میزان در موسیقی
در موسیقی، قطعهها از نظر زمان به بخشهای مساوی تقسیم میشوند. به هر یک از این بخشها یک «میزان» میگویند. خط عمودی که این میزانها را از هم جدا میکند، «خط میزان» نام دارد. همچنین، هر میزان خود از دو یا سه قسمت برابر تشکیل شده است که به هر کدام از این قسمتها یک «ضرب» گفته میشود.
تعریف میزان
آشنایی با مفهوم میزان در موسیقی
میزان در موسیقی نشانههایی است که برای مشخص کردن بخشهای زمانی و تعداد ضربها در هر بخش به کار میرود. این نشانهها کمک میکنند تا ویژگیهای ریتمیک قطعه به خوبی درک شود. هر بخش با یک خط عمودی از بخشهای قبل و بعد خود جدا میشود. به فضای بین دو خط عمودی، میزان گفته میشود و خود خطهای عمودی نیز خط میزان نام دارند.
به زبان ساده، میزان به بخش زمانی بین دو ضرب قوی در یک قطعه موسیقی گفته میشود. در نتنویسی، این بخشها با خطهای عمودی نشان داده میشوند که روی خطوط حامل رسم میگردند. این خطوط عمودی، خطوط حامل را قطع میکنند و بخشهای مختلف قطعه را از هم جدا میسازند.
انواع میزان در موسیقی
بسته به ریتم و سرعت یک قطعه موسیقی، آن را در قالبهای مختلفی به نام «میزان» مینویسند. این میزانها معمولاً در چهار گروه اصلی دستهبندی میشوند که شامل موارد زیر است:
۱ – میزانهای ساده
میزانی است که هر ضرب آن را بتوان به ۲، ۴، ۸ و … تقسیم کرد. به زبان ساده، در میزانهای ساده فقط از یک نوع واحد ضرب استفاده میشود و این واحد فقط به ۲ یا به عددهای زوج (مثل ۴، ۸ و …) بخشپذیر است.
در میزانهای ساده، کشش هر ضرب برابر با یکی از شکلهای معمولی نتهاست، مانند نت چنگ، سیاه یا سفید.
برای تبدیل میزانهای ساده به میزان ترکیبی، کافی است جلوی هر ضرب یک نقطه قرار دهیم (مثلاً نت سیاه را به نت سیاه نقطهدار تغییر دهیم).
۲– میزانهای ترکیبی
میزانی است که هر ضرب آن را بتوان به سه قسمت مساوی تقسیم کرد. به بیان دیگر، این نوع میزان در اصل همان میزان ساده است، با این تفاوت که هر ضرب آن به جای دو قسمت، به سه قسمت کوچکتر تقسیم شده است.
در میزانهای ترکیبی، ارزش زمانی هر ضرب معادل یک نت نقطهدار است؛ مانند نت چنگ نقطهدار، نت سیاه نقطهدار یا نت سفید نقطهدار.
۳- میزان لنگ
هر میزان ترکیبی، در واقع از ترکیب چند میزان ساده با کسرهای ۲ و ۳ به وجود میآید. به بیان دیگر، کسر میزان ترکیبی را نمیتوان فقط به مضربهای ۲ یا فقط به مضربهای ۳ تقسیم کرد. برای نمونه، میزان ۵/۴ (پنج چهارم) ممکن است از ترکیب یک میزان ۳/۴ (سه چهارم) و یک میزان ۲/۴ (دو چهارم) تشکیل شده باشد، یا برعکس.
برای نشان دادن مرز بین بخشهای مختلف یک میزان ترکیبی، معمولاً از یک خط چین عمودی یا از همان کسر میزان استفاده میکنند تا قسمتهای تشکیلدهنده آن از یکدیگر جدا شوند.
۴– میزانهای مختلط
از ترکیب میزانهای ساده، میزان مخلوط ایجاد میشود که به دو شکل دیده میشود:
میزانهای مخلوط در طول قطعه: در میانه یک قطعه موسیقی، با تغییر کسر میزان یا سایر نشانهها، ریتم و تقسیمبندی میزانها عوض میشود.
میزانهای مخلوط همزمان: در موسیقی چندصدایی، ممکن است یک یا چند خط ملودیک با تقسیمهای دوتایی (مثلاً دو نت برابر در یک ضرب) و خط یا خطوط دیگر با تقسیمهای سهتایی (سه نت برابر در یک ضرب) همزمان اجرا شوند.
نکته: برای تغییر میزانهای ساده به میزانهای ترکیبی، کسر میزان را در عدد ۳/۲ (سه دوم) ضرب میکنیم.
کسر میزان
کسر میزان در موسیقی مشخص میکند که هر قطعه چه وزن و ریتمی دارد. این علامت شبیه یک کسر معمولی است و با دو عدد نوشته میشود که یکی بالا و دیگری پایین قرار میگیرد. به کسر میزان در انگلیسی Time Signature گفته میشود.
عدد بالایی کسر میزان نشان میدهد که در هر میزان چند ضرب وجود دارد. برای مثال، اگر عدد بالا ۲ باشد، یعنی میزان دوضربی است و اگر ۳ باشد، یعنی میزان سه ضربی است.
عدد پایینی کسر میزان مشخص میکند که هر ضرب با کدام نت سنجیده میشود (بر اساس نت گرد). به بیان دیگر، عدد پایین شکل ضرب را تعیین میکند. مثلاً اگر عدد پایین ۴ باشد، یعنی هر ضرب معادل یک نت سیاه (یعنی یکچهارم نت گرد) است.