ساز تمپو در نگاه اول بسیار شبیه به تنبک است و با اسمهای گوناگونی آن را میشناسند. این ساز که به اسپانیایی تمپو یا تندا و به عربی داربوکا نامیده میشود، یک ساز کوبهای و غیر ایرانی است. ریتمهایی که معمولاً با تمپو نواخته میشوند، بیشتر عربی و ترکی هستند و به همین دلیل آن را در دسته سازهای ایرانی به حساب نمیآورند. در حقیقت میتوان گفت این ساز، شکل دگرگونشدهای از تنبک است. در ادامه این نوشته در وبلاگ ندابلاگ، بیشتر درباره این ساز بخوانید.
ساز داربوکا ،تمپو یا تندا
داربوکا نوعی ساز کوبهای است که یک طرف آن با پوست پوشیده شده و بدنهاش به شکل جام یا گابلت است. این ساز بهویژه در مصر، خاورمیانه، شمال آفریقا، جنوب آسیا و بخشهایی از اروپای شرقی رواج دارد.
داربوکا در دستهی درامهای جامشکل جای میگیرد و در مناطق غربی و جنوب غربی ایران نیز نواخته میشود.
این ساز شباهت زیادی به تنبک دارد، ولی چند تفاوت کلیدی بین آنها وجود دارد. برای مثال، بدنهی تنبک از چوب ساخته میشود، در حالی که بدنهی داربوکا معمولاً از فلز است. همچنین روی تنبک را با پوست میپوشانند، اما روی داربوکا اغلب از جنس پلاستیک یا تلق استفاده میکنند.
نامهای دیگر داربوکا
همانطور که پیشتر اشاره شد، این ساز با اسامی گوناگونی در نقاط مختلف شناخته میشود. برخی از رایجترین نامهای آن عبارتند از:
گابلت درام ( Goblet Drum )
چَلیس درام ( Chalise Drum )
تارابوکا ( Tarabuca )
دِبوکا ( Debuca )
دومبِک ( Dumbec )
تبلا ( Tabla )
و نامهای دیگر.
انوع پوست داربوکا
داربوکا پوستهای گوناگونی دارد که هر کدام صدای مخصوص به خود را تولید میکنند. این پوستها هم شامل انواع مصنوعی مثل پوست شفاف، پاور بیت و فیبر رمو میشوند و هم شامل انواع طبیعی مانند پوست ماهی و پوست بز.
پوست شفاف که از جنس پلاستیک است، پرکاربردترین نوع پوست برای داربوکا در بازار به شمار میرود. بسیاری از نوازندگانی که در زمینه موسیقی عربی یا موسیقی مناسب رقص فعالیت دارند، این پوست را میپسندند.
در میان پوستهای طبیعی، معمولاً از پوست ماهی و پوست بز بیشتر استفاده میشود. این نوع پوستها اغلب روی داربوکاهای سفالی یا سرامیکی نصب میگردند.
ساز تمپو یا داربوکا.
تاریخچه
پیشینه ساز داربوکا یا همان تمپوی عربی به بیش از ۳۱۰۰ سال پیش میرسد. بر اساس یافتههای تاریخی در مناطق بابل و سومر، نخستین نشانههای این ساز در آن نواحی دیده شده است. در آن زمان، داربوکا در مکانهای مذهبی و به شکل بزرگتری استفاده میشد و نوازنده آن را به صورت نشسته روی زمین مینواخت.
در معرفی داربوکا میتوان گفت این ساز احتمالاً بازماندهای از طبلهای کهن است. زیرا از دیرباز در آیینها و مراسم مذهبی تمدنهای باستانی، ریتم و ضرب آهنگ جایگاهی ویژه داشته است؛ همانطور که امروز نیز در بسیاری از فرهنگهای آسیایی این اهمیت همچنان پابرجاست.
این ساز که ریشه در خاورمیانه دارد، امروزه بخشی مهم از موسیقی شاد و رقص در فرهنگهای عربی و ترکی به شمار میرود. آنچه سبک عربی و ترکی را از هم جدا میکند، تفاوت در روش نوازندگی و شیوه ضربهزدن با انگشتان روی این ساز است.
در فرهنگ ایرانی معمولاً از این ساز با نام تمپو یا تمپوی عربی یاد میشود. کاربرد آن بیشتر در موسیقی پاپ و قطعات ریتمیک شنیده میشود.
تاریخچه استفاده از داربوکا در ایران
در ایران به ساز داربوکا معمولاً تمپو یا «تمپوی عربی» میگویند. این ساز بیشتر در موسیقی محلی و فولکلور استفاده میشود. همچنین در موسیقیهای تلفیقی هم دیده میشود. اما مهمترین جایگاه آن در موسیقی مناطق جنوب ایران، که به آن موسیقی بندری میگویند، احساس میشود.
اگرچه شکل ظاهری آن خیلی شبیه تنبک است، اما روش نواختن و نوع صدای آن کاملاً فرق دارد. در بنادر و جزیرههای هرمزگان، تمپو همراهکنندهی ساز عود، خوانندگی و چند ساز کوبهای دیگر است. در این منطقه هم تمپوی سفالی و هم تمپوی فلزی رواج دارد و برنامهی گروههایی که از تمپو استفاده میکنند، بیشتر موسیقی عربی و گاهی هم موسیقی محلی خود هرمزگان است.
کلمهی تمپو احتمالاً یک «نام آوا» است و از دو صدای اصلی این ساز، یعنی «تم» و «پو» گرفته شده (مثل تم و بک در تمبک). همچنین ممکن است از واژهی تمپو به معنای سرعت و در عمل به معنای ضرب موسیقی آمده باشد. تمپوهایی که در ایران رایج هستند، یا سفالیاند یا فلزی. نوع سفالی آن قدیمیتر است و به دلیل جنسش، صدای بهتری دارد و پختهتر به گوش میرسد.