در دنیای موسیقی، واژهها و اصطلاحات زیادی به کار میرود. این واژهها برای بیان دقیق مفاهیم موسیقی، شیوهی اجرا یا مهارت نوازندگان و خوانندگان استفاده میشوند. به عنوان نمونه، در نوشتههای قبلی، تعدادی از این اصطلاحات را توضیح دادهایم که میتوانید با معنی آنها آشنا شوید. در این نوشته از وبلاگ ندابلاگ، قصد داریم اصطلاح «صدای ششدانگ» را به شما معرفی کنیم. این اصطلاح معمولاً برای توصیف توانایی آوازی برخی خوانندگان به کار میرود. امیدواریم تا پایان این مطلب همراه ما بمانید.
اصطلاح صدای شش دانگ در موسیقی ایرانی
در موسیقی ایرانی، وقتی میخواهند از یک خواننده بسیار توانا تعریف کنند، از واژه «ششدانگ» استفاده میکنند. بر پایه این تعریف، یک خواننده هنگامی ششدانگ نامیده میشود که بتواند صداهایی در گسترهٔ حداقل دو و نیم اکتاو تولید کند.
از آنجایی که بیشتر سازهای ایرانی، گسترهٔ صوتیشان به اندازهٔ ششدانگ یا کمتر است، این اصطلاح در گفتگوهای روزمره نیز برای اشاره به «کامل و بینقص بودن» یک چیز به کار میرود.
در گذشته، به خوانندهای که قادر به اجرای سه اکتاو بود، خوانندهٔ ششدانگ میگفتند. هر اکتاو شامل ۸ نت است و هر دانگ هم معادل ۴ نت در نظر گرفته میشود. بنابراین، سه اکتاو روی هم ۲۴ نت میشود. از این تعداد، ۲ نت در میان دانگها مشترک هستند و حذف میشوند. در نتیجه، به طور دقیقتر، هر خوانندهای که بتواند ۲۲ نت مختلف را بخواند، خوانندهای ششدانگ محسوب میشود.
تقسیمبندی صدای خوانندگان در قدیم
با این وجود، برخی از کارشناسان بر این باورند که اصطلاح “ششدانگ” به محدوده صوتی اشاره ندارد، بلکه به زیر و بمی و ارتفاع صدای خواننده مربوط میشود. به عنوان مثال، داریوش صفوت در نوشتههای خود بیان میکند که در گذشته، صدای خوانندگان را به این شکل دستهبندی میکردند: “دودانگ” برای صدای بم، “چهاردانگ” برای صدای متوسط و “ششدانگ” برای صدای زیر به کار میرفته است.
برای روشنتر شدن موضوع، از عبدالله دوامی یاد میشود که صدایی بم داشت و به “عبدالله دودانگ” شهرت پیدا کرده بود. از جمله خوانندگان مشهوری که دارای صدای “ششدانگ” هستند و آثارشان ضبط شده، میتوان به استاد محمدرضا شجریان، استاد کریمخانی، ایرج بسطامی، استاد گلپایگانی و استاد ایرج اشاره کرد. البته اطلاعات دقیقی درباره خوانندگان با این ویژگی در نسلهای قدیمیتر در دسترس نیست.