محمدتقی مسعودیه، یک آهنگساز، استاد موسیقی و پژوهشگر برجسته بود که ایدههای تازه و زیادی را به دنیای موسیقی ایران معرفی کرد. خیلی از درسها و آموزشهایی که امروز در دانشگاههای موسیقی ارائه میشود، برای اولین بار با تلاشهای او به محیط آکادمیک راه یافت. مسعودیه از دانشآموختگان ممتاز موسیقی در دوران خود به شمار میرفت و در زمینه تدریس و نوشتن کتابهای آموزشی، موفق و پرآوازه بود. اگر کنجکاو هستید تا با جزئیات زندگی هنری این استاد بزرگ بیشتر آشنا شوید، در ادامه این نوشته از وبلاگ ندابلاگ همراه ما بمانید.
تولد و کودکی محمدتقی مسعودیه
محمدتقی مسعودیه در سیویکم فروردینماه سال ۱۳۰۶ در خیابان نصرتالملک شهر مشهد به دنیا آمد. پدر و پدربزرگ او از فعالان جنبش مشروطه بودند و در خانوادهشان جایی برای موسیقی وجود نداشت. محمدتقی نخستین کسی در خانواده بود که از سنین کم به موسیقی علاقه نشان داد. او مدتهای طولانی کنار گرامافون مینشست و وقتی از خانه همسایه صدای موسیقی میآمد، بیتاب میشد. در کودکی سعی میکرد آهنگهایی را که میشنید با سوت زدن تقلید کند. علاقه او به موسیقی به هر شکلی خودش را نشان میداد؛ اما پدرش موسیقی را مانند یک اعتیاد مضر و نادرست میدانست! محمدتقی در شرایطی بزرگ شد که هیچ نشانهای از موسیقی در آن نبود و سالهای دبستان را از ۱۳۱۳ تا ۱۳۱۹ در مدرسه علمیه مشهد گذراند.
نوجوانی
در دوران نوجوانی بود که محمدتقی مسعودیه قدم نخست را برای ورود به دنیای موسیقی برداشت. او در شانزدهسالگی، بدون این که پدرش باخبر شود، یک ویولن از آشنایی به نام محمد فضائلی که نوازنده این ساز بود خرید. پس از آن، در سال ۱۳۲۲، نزد حسن جوان ـ که تنها استاد ویولن در مشهد محسوب میشد ـ رفت و آموزش خود را آغاز کرد. به دلیل مخفیکاری از پدر، مجبور بود در زیرزمین خانه به تمرین بپردازد. سرانجام در خرداد ۱۳۲۴، محمدتقی به همراه خانواده به تهران نقل مکان کرد، در مدرسه دارالفنون ثبت نام کرد و توانست دیپلم ادبی سال ششم متوسطه را دریافت کند.
تحصیلات
محمدتقی مسعودیه بر اساس خواسته پدرش، در دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران در رشته حقوق قضایی شروع به تحصیل کرد. با این حال، او در همان زمان به آرزوی دیرینه خود نیز پایبند ماند و به یادگیری موسیقی در هنرستان عالی موسیقی ادامه داد. او در شهریور ۱۳۲۹ موفق شد مدرک لیسانس حقوق قضایی و همچنین دیپلم هنرستان موسیقی را بگیرد؛ اما در نهایت تصمیم گرفت علاقه اصلی زندگیاش، یعنی موسیقی، را به صورت جدی و حرفهای دنبال کند.
مسعودیه در سال ۱۳۳۱ به فرانسه رفت و در کنسرواتوار ملی موسیقی پاریس مشغول به تحصیل شد. او در آنجا نواختن ویولن را نزد لین تالوئل، هارمونی را نزد ژرژ داندلو و کنترپوان را زیر نظر نوئل گالان فرا گرفت. در سال ۱۳۳۵، او به عنوان نخستین ایرانی شناخته شد که موفق به دریافت مدرک فوق لیسانس در رشته هارمونی از کنسرواتوار ملی موسیقی پاریس شد.
او برای ادامه تحصیل در مقطع دکترا، این بار به شهر لایپزیگ در آلمان رفت و با کمک بورس تحصیلی اتحادیه بینالمللی دانشجویان ایرانی، در رشته آهنگسازی به تحصیل پرداخت. سرانجام در سن ۳۶ سالگی، مدرک دکترای خود را دریافت کرد.
محمدتقی مسعودیه؛ پدر علم موسیقی شناسی قومی در ایران
محمدتقی مسعودیه پس از گرفتن مدرک دکترا، هنوز عطش یادگیری داشت. او این بار در سال ۱۳۴۳ برای ادامه تحصیل به دانشگاه کلن رفت. در آنجا، زیر نظر کارل گوستاو فلرر، به مطالعه تاریخ موسیقی پرداخت و همچنین رشته موسیقیشناسی مردمی را نزد ماریوس اشنایدر آموخت. ایشان در اردیبهشتماه سال ۱۳۴۷ موفق به دریافت دکترای تخصصی در زمینه موسیقیشناسی قومی شدند و پایاننامه خود را با موضوع «دگرگونی و تکامل نغمهها در موسیقی اصیل ایرانی» به نگارش درآوردند. به همین دلیل، از او به عنوان بنیانگذار دانش موسیقیشناسی قومی در ایران یاد میشود.
مهمترین فعالیتهای تدریس و تالیف کتاب
در زمستان سال ۱۳۴۸، او با سمت استادیار پیمانی، کار خود را با دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران آغاز کرد.
در زمستان سال ۱۳۵۶، به همراه دوست و همکارش یوزف کوکرتز، مدتی در دانشگاه کلن به تدریس پرداخت.
در تابستان سال ۱۳۶۴ نیز، در دانشگاه آزاد برلین به عنوان استاد موسیقیشناسی تطبیقی مشغول به تدریس شد.
او در طول سالهای تدریس خود، شاگردان سرشناسی همچون محمدرضا لطفی، محمدرضا درویشی، پرویز مشکاتیان، شهرداد روحانی، کامبیز روشنروان و عباس خوشدل را پرورش داد.
در سال ۱۳۶۵، یکی از برجستهترین کتابهای خود با عنوان «مبانی اتنوموزیکولوژی (موسیقیشناسی تطبیقی)» را منتشر کرد که بسیاری آن را از مهمترین آثار در زمینه موسیقیشناسی قومی در سطح جهان میدانند.
مسعودیه همچنین عضو «گروه مطالعاتی مقام» در شورای بینالمللی موسیقی سنتی بود و برای سالهای طولانی با این نهاد بینالمللی همکاری مستمر داشت.