ساز جومبوش، یکی از سازهای زهی مخصوص کشور ترکیه است. در زمانهای قدیم، این ساز بیشتر در میان افراد کمبضاعت و گروههای قومی ساکن ترکیه مانند رومها، ارمنیها، یهودیان، کردها و رومیها رواج داشت. در این نوشته از وبلاگ ندابلاگ، میخواهیم نگاهی به ویژگیهای ظاهری و پیشینه تاریخی این ساز بیندازیم. امیدواریم تا پایان این مطلب با ما همراه بمانید.
ساختار ساز جنبش چگونه است؟
ساز جنبش، تلفیقی از ساز عود خاورمیانه و بانجوی آمریکایی است. بدنه این ساز معمولاً از جنس آلومینیوم ساخته میشود؛ هر چند در گذشته نمونههای چوبی آن نیز تولید میشد که صدای آرامتر و ملایمتری داشتند. این ساز معمولاً بدون پردههای فلزی (فرت) روی دسته ساخته میشود. همچنین دسته آن قابلیت تنظیم دارد و میتوان آن را با توجه به نوع و کشش سیمها تغییر داد. در کل، به دلیل قیمت مقرونبهصرفه و صدای پرحجمتر، ساز جنبش به مرور جای عود سنتی را در برنامههای موسیقی با مخاطب گسترده گرفت.
سازنده ساز جنبش که بود؟
جنبش در اواخر قرن بیستم به دست علی زینالعابدین اختراع شد. این ساز نام خود را از واژهای ترکی گرفته که مفهوم شادمانی و تفریح را میرساند. زینالعابدین در شهر اسکوپیه، پایتخت مقدونیه، به دنیا آمد و بعدها به منطقه بیازیت در استانبول کوچ کرد. در ترکیه، نام او معمولاً به صورت زینالعابدین بِی نوشته میشود؛ زیرا کلمه «بِی» در زبان ترکی برای ابراز احترام به کار میرود. برخلاف بیشتر سازندگان ساز که نام خود را بر اثر هنریشان میگذارند، زینالعابدین برعکس عمل کرد و نام خانوادگی خود را از ساز ابداعیاش انتخاب نمود. در سال ۱۹۳۴، هنگامی که مصطفی کمال آتاتورک دستور انتخاب نام خانوادگی را صادر کرد، او نام «جنبش» را که برای سازش برگزیده بود، به عنوان نام خانوادگی خود انتخاب کرد.
امروزه چه کسانی جومبوش را میسازند؟
امروزه شرکت موسیقی Cümbüş همچنان به عنوان یک بنگاه فعال در ترکیه مشغول به کار است و انواع مختلفی از سازهای سنتی ترکی را تولید میکند. این سازها در کارگاهی که متعلق به خانوادهی جنبش در استانبول است، توسط سه نفر از اعضای خانواده — ناچی ابیدین جومبوش و دو پسرش فتحی و علیزینل — ساخته میشوند. آنها سالانه نزدیک به ۳ هزار عدد از این سازها تولید میکنند و حدود نیمی از این تعداد را به کشورهای ایالات متحده، فرانسه و یونان صادر میکنند.
آیا این ساز به ایران نیز راه یافت؟
در پنجم تیرماه سال ۱۳۱۳، رضاشاه به کشور ترکیه سفر کرد. در طول این سفر، در یکی از مهمانیها و در حضور آتاتورک، علیزینالعابدین سازی به نام «ساز جنبش» را به رضاشاه تقدیم کرد. روی بدنهٔ این ساز با صدفهای زیبا تزئیناتی انجام شده بود. همچنین پشت آن، یادداشتی از علیزینالعابدین خطاب به رضاشاه دیده میشد. این ساز امروزه در کوشک احمدشاهی نگهداری میشود و بازدیدکنندگان میتوانند آن را از نزدیک تماشا کنند.