گاهی در گفتگوهای روزمره می‌شنویم که در توصیف فردی می‌گویند: «فلانی نعل وارونه می‌زند». این ضرب‌المثل زمانی به کار می‌رود که شخصی برخلاف منافع گروه یا جمعی که به آن تعلق دارد، عمل کند و به جای حمایت از دوستان یا هم‌پیمانان خود، پشت آنها خنجر بزند و به اصطلاح، آب به آسیاب دشمن بریزد.
ریشه این عبارت به کار نعل‌بندان برمی‌گردد. در گذشته، نعل‌بندان برای محکم کردن نعل اسب، میخ‌هایی را به سم اسب می‌کوبید. اگر نعل را وارسته و اشتباه نصب کند، نه تنها از سم حیوان محافظت نمی‌کند، بلکه باعث زخمی شدن و دردسر شدن اسب می‌شود. بنابراین، «نعل وارونه زدن» کنایه از این است که فردی به جای کمک و همراهی، باعث آسیب و زیان شود.
امروزه این ضرب‌المثل بیشتر برای کسانی به کار می‌رود که در موقعیت‌های حساس، خواسته یا ناخواسته، به ضرر خود یا گروهشان عمل می‌کنند و به دشمن یا رقیب سود می‌رسانند.
در این نوشته، با مفهوم و معنای واقعی این ضرب‌المثل کهن ایرانی آشنا خواهید شد. در ادامه با ما همراه باشید.
مفهوم ضرب المثل نعل وارونه می زند
در گذشته، وقتی دزدان پس از انجام دزدی می‌خواستند فرار کنند، قبل از سوار شدن بر اسب، نعل آن را برعکس نصب می‌کردند. با این کار، افرادی که برای تعقیب آنها می‌آمدند، به جای مسیر اصلی فرار، ردپای برعکس را دنبال می‌کردند و در نتیجه به اشتباه می‌افتادند.
این روش به‌ویژه در جنگ‌ها نیز کاربرد داشت. سپاهیان با این ترفند سعی می‌کردند دشمن را گمراه کنند تا نتواند مسیر درست حرکت آنها را تشخیص دهد و به جای پیشروی، به سمت عقب حرکت کند.
معنی ضرب المثل
این ضرب‌المثل به این معنی است که کسی را با حیله و فریب از مسیر درست منحرف کنند.
منظور از این عبارت، افرادی است که دائماً در حال طراحی نقشه‌هایی هستند تا توجه دیگران را از اشتباهات خودشان دور کنند.
این گفته معمولاً درباره افراد منافق، گناهکار و دشمنان به کار می‌رود؛ زیرا کسی که کار نادرستی انجام نداده، هرگز نیاز نمی‌بیند دیگران را گمراه کند.
این ضرب‌المثل نوعی جنگ نرم را به تصویر می‌کشد. در ظاهر، همه چیز مرتب و راهنما مشخص است (مثل ردّ پای اسب) و افراد فکر می‌کنند در مسیری درست و بی‌عیب حرکت می‌کنند. اما آنها نمی‌دانند که این راه به مقصد درستی ختم نمی‌شود (چون نعل اسب برعکس بسته شده) و در نهایت مجبورند به نقطه شروع بازگردند. در حالی که این افراد مشغول دنبال کردن مسیر اشتباه هستند، دشمن به هدف خود رسیده و فرار کرده است.
نعل وارونه در شعر
تا نشان سم اسبت گم کنند
ترکمانان عل را وارونه زن
قاآنی
نعل وارونه ست جام می ز ساقی خواستن
ورنه خوناب جگر پیمانه ٔ مارا بس است.
صائب.
**مفهوم کلی:**
وقتی مشکلی پیش می‌آید، مردم دنبال راه حل‌های عجیب و پیچیده می‌گردند. در صورتی که گاهی ساده‌ترین کار این است که به سراغ علت اصلی مشکل برویم و آن را برطرف کنیم.
**توضیح:**
شاعر می‌گوید: اگر اثری از سم اسب تو در بیابان گم شود، ترکمانان به جای جستجوی سخت و طاقت‌فرسا، یک کار بسیار ساده می‌کنند. آنها نعل اسب را برمی‌دارند و به صورت وارونه روی زمین می‌کشند. این کار باعث می‌شود ردپاها برعکس شده و مسیر درست را نشان دهد.
در ادامه شاعر دیگری اشاره می‌کند که درخواست جام شراب از ساقی، مانند همان نعل وارونه است. چون وقتی غم و درد دلت را با شراب تسکین می‌دهی، در واقع داری صورت مسئله را پاک می‌کنی. اگر می‌خواهی درست عمل کنی، باید با دردت روبرو شوی و با اشک و اندوهت آن را بشویی، نه با مستی.
**مثلی نزدیک به این مفهوم:**
به این situation می‌گویند: “سر کسی را شیره مالیدن”
یعنی به جای حل واقعی مشکل، با حرف و اقدامات سطحی و موقت سعی کنیم او را فریب دهیم یا آرام کنیم.