حتماً تا به حال شنیده‌اید که در گفت‌وگوهای روزمره از اصطلاح «دبه کردن» استفاده می‌شود. اما شاید برای شما این سؤال پیش آمده باشد که معنی این ضرب‌المثل چیست و ریشه آن از کجا آمده است.
در زبان فارسی، «دبه کردن» به معنای زیر قول خود زدن، طفره رفتن و انجام ندادن کاری است که قبلاً قول آن را داده‌اید. وقتی کسی می‌گوید: «فلانی دبه کرد»، یعنی آن شخص از انجام تعهدش سر باز زد یا بهانه آورد.
ریشه این اصطلاح جالب به ظرفی به نام «دبه» برمی‌گردد. دبه، نوعی کوزه یا خمره گلی درب‌دار بود که در گذشته برای نگهداری و حمل مایعاتی مانند آب، روغن یا شیر از آن استفاده می‌کردند. وقتی درب این ظرف محکم بسته می‌شد، بیرون آوردن محتویات آن سخت بود و نیاز به تلاش و زور داشت.
به همین خاطر، اصطلاح «دبه کردن» کمک‌مکن کنایه از کسی به کار رفت که مانند یک دبه درب‌بسته، سخت و غیرقابل نفوذ است و حاضر به انجام کار یا پایبندی به قولش نیست. در واقع، مثل یک ظرف دربسته، از خود انعطاف نشان نمی‌دهد و از زیر بار مسئولیت شانه خالی می‌کند.
پس دفعه بعد که کسی به قولش عمل نکرد، می‌توانید بگویید که او «دبه کرد»!
در این نوشته، به بررسی معنا و مفهوم اصلی یک ضرب‌المثل کهن ایرانی می‌پردازیم. امیدواریم این مطلب برای شما مفید و جذاب باشد.
ضرب المثل دبه کردن کنایه از چیست؟
دبه نام یک نوع ظرف است که معمولاً از پلاستیک یا چرم ساخته می‌شود و برای نگهداری چیزهایی مثل روغن به کار می‌رود.
اما اصطلاح “دبه کردن” یا “دبه درآوردن” ربطی به این ظرف ندارد. در اینجا منظور از دبه، همان “فتق” یا “باد فتق” است. فتق معمولاً وقتی پیش می‌آید که شخص جسم سنگینی بلند کند، یا به دلیل عطسه‌ی ناگهانی و فشار زیاد به شکم، دچار این مشکل شود. کسی که فتق دارد، معمولاً نمی‌تواند کارهای سنگین یا حتی معمولی روزمره را به راحتی انجام دهد.
در گذشته بعضی افراد ادعا می‌کردند که باد فتق دارند تا از انجام کارهای سخت شانه خالی کنند. به تدریج، عبارت “دبه کردن” بین مردم رایج شد و به افرادی گفته می‌شد که به قول خود عمل نمی‌کنند و زیر حرفشان می‌زنند.
امروزه هم این ضرب‌المثل بیشتر در موقعیت‌های معاملاتی استفاده می‌شود. مثلاً وقتی کسی قرار است خانه‌اش را به یک خریدار با قیمت مشخص بفروشد، ولی ناگهان با پیشنهاد بهتر دیگری روبرو می‌شود و از فروش به خریدار اول منصرف می‌شود، در این حالت می‌گویند: “دبه کرد” یا “دبه درآورد”.
پس دبه کردن کنایه از:
◊ پشت سر دیگران بدگویی کردن
◊ زیر قول و قرار خود زدن
◊ شانه خالی کردن از زیر بار وظایف
◊ تنها به نفع خود اندیشیدن و حق دیگران را نادیده گرفتن
اختصاصی-ندابلاگ
پیشنهادی: ضرب المثل‌های خواندنی