تائو و تائوئیسم

peyman omidi

تائو، یک ایده ژرف و رازآلود در فلسفه شرق و آیین تائو به شمار می‌رود. این مفهوم نه تنها به ما می‌آموزد که چطور با طبیعت و همنوعان خود با احترام و سازگاری رفتار کنیم، بلکه کمک می‌کند تا با درون خود و دنیای پیرامونمان به آرامش برسیم. در این نوشته، به مفهوم تائو و نقش مهم آن در زندگی درونی و ارتباط با جهان طبیعت می‌پردازیم.

تائو به چه معناست؟

تائو که با نام دائو نیز شناخته می‌شود، یک مفهوم چینی با معانی گوناگون است. در ساده‌ترین بیان، این واژه به معنای “راه” یا “مسیر” است. تائو یک اصل بنیادی و ژرف است که پایه‌های آیین و فلسفه تائوئیسم بر آن استوار شده است. توصیف تائو کار آسانی نیست، چرا که فراتر از درک بشر بوده و نمی‌توان آن را به طور کامل بیان کرد. در نگاه فلسفی و دینی، تائو سرچشمه و نیروی هدایتگر همه چیزها و رویدادهای جهان است.

همچنین تائو به عنوان راه و روشی برای زندگی همراه با فضیلت شناخته می‌شود که اگر کسی از آن پیروی کند، به آرامش و هماهنگی در زندگی دست می‌یابد. علاوه بر این، تائو به هنر انجام دادن هر کاری به شیوه‌ای گفته می‌شود که با ذات و ماهیت واقعی آن کار هماهنگ باشد؛ مانند تائو آشپزی، تائو مراقبه و حتی تائو یوگا.

تائوئیسم چیست؟

تائوئیسم که با نام دائوئیسم نیز شناخته می‌شود، یک مکتب فکری و دینی ریشه‌دار در فرهنگ چین است. اساس این باور، زندگی کردن در هماهنگی با “تائو” است. خاستگاه این آیین کشور چین می‌باشد. بر اساس برخی روایات، پایه‌گذار تائوئیسم شخصی به نام لائوتسه در سده ششم پیش از میلاد است که کتاب “تائو ته چینگ” را نوشته است؛ هرچند که هم نویسنده این کتاب مهم و هم خود وجود لائوتسه، میان پژوهشگران مورد گفتگو است. پیروان تائوئیسم بر این باورند که انسان‌ها و جانوران باید در تعادلی سازگار با تائو زندگی کنند. تائوئیست‌ها به بقای روح پس از مرگ باور دارند و معتقدند پس از پایان زندگی جسمانی، روح به کیهان می‌پیوندد.

کتاب تائو ته چینگ

“تائو ته چینگ” کتابی است با پیشینه‌ای بیش از دو هزار سال که از آثار برجسته و ماندگار در زمینه ادبیات معنوی به شمار می‌رود. این کتاب، راهنمایی برای پرورش زندگی‌ای سرشار از آرامش، صلح و مهربانی است. با استفاده از حکایات و جمله‌های کوتاه پرمعنا، خواننده را به سوی “تائو” — که همان “راه” یا “هماهنگی با نیروی زندگی هستی” است — راهنمایی می‌کند.
تائو ته چینگ پس از کتاب مقدس، بیشترین ترجمه را در میان کتاب‌های جهان دارد. لائوتسه، که حدود ۵۰۰ سال پیش از میلاد می‌زیست، آموزه‌های تائو را در قالب هشتاد و یک قطعه شعر بیان کرده است.
این کتاب که با نام “کتاب راه و قدرت آن” نیز شناخته می‌شود، یک متن کلاسیک چینی است و از پایه‌ای‌ترین آثار فلسفه چین محسوب می‌گردد.

نماد یین یانگ تائوئیسم

نماد آیین تائو، نشانه یین و یانگ است. این دایره شناخته‌شده، بیش از ۲۵۰۰ سال است که بیانگر اندیشه‌های تائوئیسم است. امروزه این نماد را همه جا می‌بینیم؛ روی لباس‌ها، دستبندها و حتی در نشان شرکت‌های مختلف.
نماد یین و یانگ در واقع اصول اصلی این مکتب را نشان می‌دهد. تائوئیسم به دنیا به چشم یک کل نگاه می‌کند و این نماد نیز وحدت و یکپارچگی جهان را با دو رنگ سیاه و سفید درون یک دایره نمایش می‌دهد.

بر این اساس، هر دوگانه‌ای در جهان – مانند تابستان و زمستان، مرد و زن، یا زندگی و مرگ – در واقع دو روی متفاوت از یک حقیقت واحد هستند و نباید آن‌ها را کاملاً جدا از هم دانست.
این دوگانگی‌ها در ظاهر مخالف یکدیگرند، اما در حقیقت مکمل هم هستند و تعادل میان آن‌هاست که وحدت را پدید می‌آورد. یین و یانگ به ما یادآوری می‌کند که همه چیز در جهان به هم پیوسته است و هیچ چیز به تنهایی معنا پیدا نمی‌کند.
در یک کلام، یین و یانگ نماد کمال و بینهایت است.

مقاله پیشنهادی: “یین و یانگ چیست”

انرژی چی در تائو

تائوئیسم بر این باور است که همه موجودات زنده باید در هماهنگی کامل با جهان و انرژی موجود در آن زندگی کنند. انرژی چی، که گاهی به آن نیروی حیات نیز گفته می‌شود، همان انرژی است که در سراسر کائنات جریان دارد. کتاب‌هایی مانند تائو ته چینگ، راهنمایی‌هایی برای چگونگی رفتار و روش زندگی معنوی در تعادل با این انرژی ارائه می‌دهند.

مفهوم انرژی چی، هسته مرکزی جهان‌بینی و عمل در تائوئیسم است. کلمه “چی” در اصل به معنای “نفس”، “هوا” یا “بخار” است، اما در مفهوم گسترده‌تر، به نیروی حیات بخشی اشاره دارد که به همه موجودات و پدیده‌های جهان زندگی می‌بخشد.

کلید فهم انرژی چی، باور به این موضوع ساده است که این انرژی در همه چیز نفوذ دارد و جهان را به حرکت درمی‌آورد. درک چی در ارتباط با مفهوم یین و یانگ کامل‌تر می‌شود. نظریه یین و یانگ بر پایه تعادل پویا و حرکت انرژی چی استوار است. خود چی دیده نمی‌شود، بلکه اثرات آن بر روی موجودات زنده و شکل‌های مادی جهان قابل مشاهده است.

در نگرش سنتی، کمتر به تحلیل دقیق ماهیت “چی” پرداخته می‌شود. این که چی یک ماده است یا انرژی، یا فرآیندی میان این دو، چندان مهم نیست. آنچه اهمیت دارد، شناخت نحوه عمل و اثرگذاری چی است.

می توانید برای اطلاعات بیشتر مقاله پیشنهادی “انرژی چی” را مطالعه نمایید.

تائوئیسم و فنگ شویی

فنگ شویی از باورهای تائوئیسم سرچشمه گرفته است. این دو مکتب در مفاهیم “انرژی چی” و “یین و یانگ” با هم مشترک هستند. تائو به درک و پیوند آنچه یک فرد در محیط اطرافش حس میکند، مربوط میشود.
یک پرسش خوب برای درک بهتر تائو در فنگ شویی این است:
این فضا چه حسی به من میدهد؟
یا
من چطور تحت تأثیر اتفاقاتی که در این محیط میافتد قرار میگیرم؟

هدف تائو در فنگ شویی این است که افراد یک مکان را چگونه تجربه میکنند. انرژی یک فضا تحت تأثیر تمام چیزهایی است که آن محیط را میسازد: چیدمان وسایل، منظرهٔ بیرون پنجرهها، آثار هنری، نور، سبک مبلمان، رنگها، طرحها و هر چیزی که حواس ما را درگیر میکند.

تائو به ما یادآوری میکند که به جای جدا شدن و تنها زندگی کردن، ارتباطمان را با جهان حفظ کرده و تقویت کنیم. رسیدن به تعادل و هماهنگی، هدف اصلی فنگ شویی است. با تغییر دادن محیط اطرافمان، میتوانیم بر جریان زندگی خود تأثیر بگذاریم.

—

قوانین ساده و کاربردی فنگ شویی را در مقاله مرتبط «فنگ شویی خانه» مطالعه نمایید.

فلسفه تائوئیسم

برای شناخت حقیقت زندگی، یکی از راه‌های ساده، مطالعهٔ فلسفهٔ تائوئیسم است. فلسفهٔ درست به پیروان این مکتب می‌آموزد که واقعیت را آن‌گونه که هست و بدون فریب ببینند و با افکار و رفتار پریشان خود چگونه روبرو شوند.

تائو در لغت به معنای “راه” یا “مسیر” است. هدف اصلی در تائوئیسم، زندگی پرنشاط و هماهنگ، بدون کشمکش و درگیری است؛ همان‌طور که یک عقاب بی‌آن که بال بزند، بر باد سوار می‌شود و پرواز می‌کند.

انسان می‌تواند با هماهنگ شدن با تائو — یعنی راه طبیعت، جامعه و درون خود — به این حالت دست یابد. این هماهنگی را «وو-وِی» می‌نامند که به ظاهر به معنای “بی‌عملی” است. اما در واقع، عملی است که کشمکش در روابط، تنش‌های درونی و تضاد با طبیعت را کاهش می‌دهد (هوستون اسمیت، ادیان جهان، ص ۲۰۰).

برای زندگی در هماهنگی با تائو، باید بدانیم تائو چیست. این کار آسانی نیست، زیرا تائو ته چینگ می‌گوید واژه‌ها برای توصیف تائو کافی نیستند.

مدیتیشن تائوئیسم

لائوتسه، که پایه‌گذار آیین تائو است، سکوت را روشی برای پاک کردن افکار پریشان می‌دانست؛ افکاری که مانع دیدن واقعیت می‌شوند. او یک روش “بهداشت روانی” پیشنهاد کرد تا افراد بتوانند از شر افکار درهم و برهم و ارزش‌های نادرست رها شوند.

“فرزند خردمند، از ذهن خویش چونان آینه بهره می‌گیرد، در سکوت می‌ماند…” – چوانگ تزو

چوانگ تزو نیز می‌گوید: «هنگامی که حواس بیرونی تو را آشفته و نگران می‌کنند، باید به ذهن خود آرامش بدهی و در درون خود به جستجوی سکوت بپردازی.» هرگاه ذهن تو درگیر شد و از اختیار خارج گردید، باید ورودی‌های حواس پنجگانه را محدود کنی. به این ترتیب، تائوئیسم راهکاری عملی ارائه می‌دهد که فرد می‌آموزد چگونه حواس خود را آرام کند و به مغز استراحت دهد. در واقع، این روش به ما یاد می‌دهد که چگونه فکر نکنیم.

همین اصل “فکر نکردن” بود که پایه‌گذار دانش “چی کونگ ذهنی” یا همان مراقبه شد. همان‌طور که چی کونگ جسمی به بهبود عملکرد بدن کمک می‌کند، چی کونگ ذهنی نیز کارکردهای ذهن را تقویت می‌نماید. با آموزش ذهن برای فکر نکردن به صورت تحمیلی، فرد می‌تواند تمرکز بهتری پیدا کند. ذهنی که قادر است در آرامش بماند، بسیار متمرکزتر از ذهنی است که همیشه خسته و آشفته است. آرام‌سازی ذهن، امکان بهبود عملکرد آن را فراهم می‌سازد. بنابراین، تمرین دادن به ذهن به اندازهٔ تربیت بدن اهمیت دارد.

لائوتسه تأکید کرد که حفظ بهداشت روانی باعث پاک شدن افکار و توقعات نادرست و غیرواقعی می‌شود. او بر این باور بود که این فرآیند برای هر تائوئیستی ضروری است تا به آرامش و روشن‌بینی برسد.

ذهن و بدن با یکدیگر در ارتباط هستند. فرد باید بداند که این ذهن است که بدن را هدایت می‌کند، نه برعکس. به همین دلیل، ذهن می‌تواند بهترین دوست یا بزرگ‌ترین دشمن انسان باشد. با ارسال فرمان‌های درست به بدن، فرد می‌تواند به خوبی از چالش‌های زندگی عبور کند. از این رو، تا زمانی که آشفتگی ذهنی برطرف نشود، نمی‌توان به رشد معنوی دست یافت.

حکمت تائو

در بخش بیست و پنجم کتاب تائو ته چینگ آمده است: پیش از پدید آمدن آسمان و زمین، وجودی یگانه و کامل حضور داشت که هیچ شکلی نداشت و به چیزی وابسته نبود. این وجود همیشگی و تغییرناپذیر است، در همه جا جریان دارد و هرگز آسیبی نمی‌بیند. می‌توان آن را زادگاه جهان نامید. من نام حقیقی آن را نمی‌دانم، ولی آن را “تائو” می‌خوانم.
بنابراین تائو پیش از جهان مادی وجود داشته، مستقل و پایدار است و در همه چیز تأثیر می‌گذارد.

پس از لائوتسه، چوانگ تزو که در سده‌های چهارم و سوم پیش از میلاد می‌زیست، از مهم‌ترین فیلسوفان تائوئی به شمار می‌رود. او در کتابش با نام چوانگ تزو، نگرشی همانند لائوتسه درباره تائو دارد. برای نمونه، او می‌گوید: “پیش از آنکه آسمان و زمین به وجود بیایند، تائو از ازل وجود داشته است… اوست که آسمان و زمین را آفرید.”

آیا چوانگ تزو تائو را آفریدگار می‌داند؟ در دیدگاه تائوئیست‌ها، تائو بیشتر یک اصل بنیادین است تا یک شخص. برخی از پژوهشگران از تائو به عنوان “نیرویی غیرشخصی و فراتر از هرگونه جدایی” یاد می‌کنند.

تائو در ذات خود فراتر از بیان زبانی است و با کلمات قابل تعریف نیست. درک تائو یک تجربه درونی است، نه یک تعریف مشخص. برای توصیف این راه، از تصاویری مانند تهی بودن و پُری، روان بودن و دگرگونی همیشگی استفاده می‌شود. در بخش‌هایی از تائو ته چینگ، تائو به عنوان کل هستی و حقیقت ناب ورای ظواهر فریبنده جهان معرفی شده است.

تائوئیسم و عرفان

آیین تائو پلی میان جهان مادی انسان و عالم بالا برقرار می‌کند. پیروان این راه در جستجوی هماهنگی با حقیقت بی‌پایان هستند و می‌کوشند مسیر راستین خود را دریابند و در آن گام بردارند. رسیدن به این مسیر، سرانجام می‌تواند آنان را به سوی نیروهای آسمانی رهنمون شود. دعا، راه ارتباط با قدرت برتر را می‌گشاید.

از نگاه یک تائوئیست سنتی، زندگی کوششی پیوسته برای زدودن آشفتگی‌ها و پرورش روح است. فلسفهٔ تائو، اصول زندگی را می‌آموزد و به جوینده توانایی می‌بخشد تا رهنمودهای الهی را دریافت کند و حقیقت را آشکارتر ببیند.

تائوئیسم در چین

تائوئیسم در سده هشتم میلادی به عنوان دین رسمی حکومت تانگ شناخته شد. در سال‌های پس از آن، این آیین در کنار بودیسم و کنفوسیوس‌گرایی به حیات خود ادامه داد. اما پس از به قدرت رسیدن کمونیست‌ها در سال ۱۹۴۹، پیروی از تائوئیسم، کنفوسیوس‌گرایی و دیگر باورهای دینی ممنوع اعلام شد. این محدودیت‌ها باعث کاهش چشمگیر پیروان تائوئیسم در خاک اصلی چین گردید. در زمان حاضر، شمار زیادی از پیروان این آیین در تایوان ساکن هستند.

کلام آخر

تائو یک ایده مهم در فلسفه چین است که می‌تواند مانند یک راهنمای ارزشمند برای زندگی عمیقتر و ارتباط بهتر با جهان اطرافمان عمل کند. این مفهوم به ما می‌آموزد که چگونه در تعادل و سازگاری با انسان‌ها و طبیعت زندگی کنیم. تائو این فرصت را به ما می‌دهد تا پیوندی ژرف با جهان طبیعی برقرار کنیم و از زیبایی و حکمت آن درس بگیریم. وقتی تائو را درک کرده و آن را حس کنیم، گامی به سوی زندگیای برمی‌داریم که هم معنوی‌تر است و هم هماهنگ با قوانین طبیعت. در نتیجه، تائو مسیری را نشان می‌دهد که به هماهنگی درونی و هماهنگی با جهان ختم می‌شود.