بیوگرافی مریم میرزاخانی
مریم میرزاخانی، یکی از بزرگ‌ترین دانشمندان و افتخارات ایران است که در بیست‌ودوم اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۵۶ به دنیا آمد. او یک ریاضیدان ایرانی و استاد دانشگاه استنفورد بود که در سراسر جهان شناخته شد.
در سال ۲۰۱۴، او به خاطر کارهای مهمی که در زمینه «دینامیک و هندسه سطوح ریمانی و فضاهای پیمانه‌ای آنها» انجام داده بود، موفق به دریافت مدال فیلدز شد. این جایزه، بالاترین نشان علمی در ریاضیات است. به این ترتیب، مریم میرزاخانی نخستین زن و اولین ایرانی شد که این مدال ارزشمند را از آن خود کرد.
حوزه‌های تحقیقاتی او شامل نظریه تایشمولر، هندسه هذلولوی، نظریه ارگودیک و هندسه سیمپلکتیک بود.
او از برجسته‌ترین و درخشان‌ترین زنان ایران بود که جایگاهی والا در سطح جهانی کسب کرد. متأسفانه، این دانشمند بزرگ به دلیل بیماری سرطان در چهل‌سالگی از دنیا رفت.
اگرچه این نابغه ایرانی در جوانی از میان ما رفت، اما نام و یاد او برای همیشه در تاریخ ریاضیات جهان زنده خواهد ماند و او در میان دانشمندان و نخبگان مطرح ریاضی جهان جای دارد.
به مناسبت سالروز تولد مریم میرزاخانی، ریاضیدان سرشناس و برجسته ایران، نگاهی به زندگی پربار این بانوی بزرگ می‌اندازیم.
منوی دسترسی سریع
خلاصه‌ای از زندگی
داستان زندگی
پیوند زناشویی
دستاوردهای مهم
جایزه‌ها و موفقیت‌ها
گفت‌وگوها
روزهای پایانی و وداع
خلاصه زندگینامه
تاریخ تولد: ۲۲ اردیبهشت ۱۳۵۶
محل تولد: تهران، ایران
تاریخ درگذشت: ۲۳ تیر ۱۳۹۶ (در ۴۰ سالگی)
محل دفن: پالو آلتو، کالیفرنیا، ایالات متحده
علت فوت: بیماری سرطان پستان
آرامگاه: پارک یادبود لوس گاتوس، لوس گاتوس، کالیفرنیا
تحصیلات: دانشگاه صنعتی شریف (مدرک کارشناسی)، دانشگاه هاروارد (مدرک دکتری)
مهم‌ترین دستاوردها: کسب مدال طلای المپیاد جهانی ریاضی، کسب اولین نمره کامل در المپیاد جهانی ریاضی در میان تمامی شرکت‌کنندگان ایرانی، نخستین ریاضیدان زنی که موفق به دریافت مدال فیلدز شد.
همسر: یان وندراک (ازدواج از سال ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۷)
فرزندان: یک فرزند
پدر و مادر: احمد میرزاخانی و زهرا حقیقی
برادر: علی میرزاخانی
برخی از جوایز: جایزه بلومنتال (۲۰۰۹)، جایزه ساتر در ریاضیات (۲۰۱۳)، جایزه تحقیقاتی کلی (۲۰۱۴)، مدال فیلدز (۲۰۱۴)
حوزه تخصصی: ریاضیات
محل‌های کاری: دانشگاه پرینستون، دانشگاه استنفورد
عنوان پایان‌نامه دکتری: Simple geodesics on hyperbolic surfaces and the volume of the moduli space of curves (۲۰۰۴)
استاد راهنما: کورتیس مک‌مالن
سایر اساتید مؤثر: سیاوش شهشهانی، سید عبادالله محمودیان
زندگینامه
زندگی و خانواده:
مریم میرزاخانی در بیست و دوم اردیبهشت سال ۱۳۵۶، که برابر با دوازدهم می ۱۹۷۷ است، در تهران به دنیا آمد. پدرش احمد میرزاخانی مهندس برق بود و علاوه بر این، مسئولیت مدیریت هیئت مدیره در مجتمع آموزشی نیکوکاری رعد را نیز بر عهده داشت.
ریشه‌های پدر مریم به روستای فشندک در طالقان، واقع در استان البرز، می‌رسد. پدر و مادر مریم صاحب چهار دختر و یک پسر بودند.
والدین مریم دوست داشتند فرزندانشان در زمینه‌های مهم و ارزشمند پیشرفت کنند، اما هرگز برای رسیدن به این هدف، به آنان فشار نیاوردند. در واقع، مریم در دوران کودکی هیچ برنامه‌ای برای انتخاب رشته ریاضی و ادامه تحصیل در این زمینه نداشت.
او عاشق خواندن کتاب بود و با علاقه‌ی زیاد هر کتابی را که در موضوعات مختلف پیدا می‌کرد، مطالعه می‌کرد. خواندن این کتاب‌ها، ایده‌ها و افکار تازه‌ای در ذهنش ایجاد می‌کرد که او را به انجام کارهای جدید ترغیب می‌کرد.
سال‌ها بعد، مریم میرزاخانی در مصاحبه‌ای درباره دوران تحصیلش در مدرسه راهنمایی فرزانگان گفت: به نظر من ما نسل خوش‌شانسی بودیم. من درست در سن نوجوانی بودم که اوضاع آموزشی کمی باثبات‌تر شد.
علاقه به ریاضیات:
در همان سال‌های کودکی استعداد و علاقه مریم میرزاخانی به درس ریاضی آشکار بود. به طوری که ذهن روان او بین خیالات و موضوعات پیچیده در حرکت بود. حتی خودش در جایی اذعان داشته:
در ابتدا در سال‌های بچگی علاقه داشتم در آینده نویسنده شوم. گویا برادرم موجبات گرایش و تمایل من به رشته ریاضی را ایجاد کرد. در یکی از روزها در حالی که او با آب و تاب زیادی رویدادی در زمینه حل یک معمای ریاضی را برایمان تعریف می‌کرد، باعث شد تا من نسبت به ریاضیات اشتیاق پیدا کنم.
هر اندازه مطالعات من در زمینه ریاضیات افزایش یافته و مشغول حل کردن مسائل ریاضی می‌شدم، بیش از گذشته به هیجان آمده و اشتیاق در وجودم شدت می‌گرفت.
در جایی نقل شده مریم جهت حل مسائل دشوار هندسه و ریاضیات، نقش‌ها و شکل های متعدد و گسترده‌ای را بر روی صفحه‌های بزرگ ترسیم می‌کرد. حتی دختر کوچک مریم میرزاخانی به نام آناهیتا، این فعالیت‌های مادرش را به عنوان نقاشی می‌شناخت. با وجودی که مریم به ندرت در مصاحبه‌ها شرکت می‌کرد، ولی در خصوص آینده دخترش اینگونه سخن گفته است:
برای من تفاوتی ندارد در آینده فرزندم ریاضیدان باشد یا خیر، ولی در مجموع چشم انتظارم او و تمامی کودکان درس ریاضی را با جدیت بیشتری در نظر بگیرند. علاقه ندارم او در زمره افرادی باشد که تا سخن از ریاضی به میان می‌رسد، بیان می‌کنند من از ریاضی سر در نمی‌آورم.
به عبارت دیگر حتی مجالی برای خودشان نمی‌گذارند که در خصوص آن تفکر کنند. ولی خوشبختانه در کشور ایران اینگونه نیست، لاکن در آمریکا به کرات با این موضوع مواجه بوده‌ام. درس ریاضی نقش بسزایی در تفکر صحیح برای افراد دارد. به طوری که حتی پزشکان و یا سایر افرادی که در سایر شغل‌ها اشتغال دارند، چنانچه در ریاضی قوی باشند، پیشرفت زیادی خواهند داشت.
مریم میرزاخانی از جمله زنان پیشگام در علم ریاضیات محسوب می‌شود که با وجود سال‌های کم زندگی، توانست دستاوردها و خدمات متعددی را به جامعه علمی عرضه کرده و همچنین چند قضیه و مسئله برجسته و غیر قابل حل ریاضی را با بهره‌گیری از ذهن کاوشگر و مبتکر خودش به نتیجه رسانده است.
هوشمندی و استعداد بی‌نظیر او منجر به کسب جوایز متعددی برایش گردید که به همین سبب به چهره ارزشمند و ممتاز جهانی تبدیل شده و باعث افزایش شهرت او در عرصه جهان و بالا رفتن اعتبار علمی این دانشمند نابغه ایرانی شد.
گرامی داشت نام او در نقاط مختلف جهان:
همانطور که پیش از این اشاره شد، مریم میرزاخانی تنها در ایران، آمریکا و چند کشور خاص شناخته شده نیست، بلکه ملت‌های زیادی در سراسر جهان به شیوه‌های گوناگون از او تجلیل می‌کنند و نامش را زنده نگه می‌دارند.
به عنوان مثال، در سال ۲۰۱۶ میلادی، عکسی از او در کتابی با عنوان «زنان در علم: ۵۰ پیشگام شجاع که جهان را تغییر دادند» چاپ شد. برخی معتقدند این عکس، در واقع طرح یک کارت پستال بوده که در هشتم مارس، همزمان با روز جهانی زن، در کشور کانادا منتشر شده است.
همچنین، برای آشنایی بیشتر دانش‌آموزان آمریکایی با چهره‌های تاثیرگذار، بخش‌هایی در کتاب‌های درسی آنان به معرفی مریم میرزاخانی، نابغه خلاق و ریاضیدان بزرگ ایران و جهان، اختصاص یافته است.
تحصیلات:
هنگامی که مریم میرزاخانی تحصیلات دوره ابتدایی خود را به پایان می‌برد، جنگ تحمیلی رژیم بعث عراق علیه ایران نیز خاتمه یافته و تا حدودی شرایط کشور به آرامش رسید. او پس از خاتمه یافتن تحصیلات ابتدایی با شرکت در آزمون ورودی مدارس سمپاد یا سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان، توانست به مدارس فرزانگان تهران راه یابد.
او در هنگام تحصیل در این مقطع با رویا بهشتی یکی از همکلاسی‌های خود آشنا شده و بدین ترتیب ارتباط دوستانه آنها برای سال‌های زیادی ادامه یافت. مریم میرزاخانی در خصوص اثرات مطلوب فضای این دبیرستان بر جریان زندگی علمی خود بیان کرده: من به دبیرستانِ ممتازِ فرزانگان در تهران رفتم و در آنجا استادان بسیار خوبی داشتم.
به فاصله اندکی در نخستین هفته‌های آغاز تحصیل در مقطع راهنمایی، مریم میرزاخانی و رویا بهشتی ارتباط دوستانه‌ای را با یکدیگر آغاز کرده و رابطه دوستی آنها پایان عمر ادامه داشت. لازم به ذکر است رویا بهشتی هم اکنون به عنوان استاد ریاضی در دانشگاه واشنگتن فعالیت دارد. آنها در سنین نوجوانی بیشتر اوقات خود را در مدرسه گذرانده و یا اینکه به گشت و گذار در کتابفروشی‌ها می‌پرداختند.
پس از آنکه تحقیق و پژوهش‌های این دو دوست کلیشه‌ای شد، آنها با یکدیگر قرار گذاشتند بر حسب تصادف شروع به خریدن کتاب کنند. سال‌ها بعد مریم میرزاخانی در این زمینه گفت:
«حالا این ماجرا خیلی عجیب به‌نظر می‌رسد! ولی در آن زمان کتاب‌ها بسیار ارزان بودند و ما همه نوع کتابی می‌خریدیم.»
به باور رویا بهشتی، از هنگامی که مریم در سال دوم راهنمایی مشغول به تحصیل بود، مبدل به یک ستاره شده بود.
در مقطع دبیرستان مریم و رویا در کنار یکدیگر از مدیر دبیرستان تقاضا کردند، اقدام به دایر کردن کلاس‌های حل مسائل ریاضی نماید که همانند آن در دبیرستان تیزهوشان پسرانه اجرا می‌شد. مریم میرزاخانی در خصوص مدیر دبیرستانشان چنین گفته است:
مدیر ما دارای هویت و شخصیت مقتدر و بی‌نظیری بود. چنانچه دانش آموزان به طور جدی تقاضای چیزی را می‌کردند، او شرایط را برای آنها مهیا می‌نمود. او هیچ اهمیتی نمی‌داد که تا قبل از آن هیچ دختری در گروه المپیاد جهانی ریاضی ایران شرکت نکرده بود.
دیدگاه مطلوب و امیدوارانه او نقش بسزایی را در جریان زندگی من به جا گذاشت. چرا که او باور داشت ما ما قادر هستیم به موفقیت برسیم، حتی اگر در زمره نخستین افراد باشیم.
مریم میرزاخانی به دنبال پایان یافتن تحصیلات متوسطه، جهت گذراندن دوره کارشناسی در دانشگاه صنعتی شریف مشغول به تحصیل شد.
حادثه تصادف:
در یک روز سرد زمستانی در سال ۱۳۷۶، گروهی از دانشجویان رشته ریاضی که در بیست و دومین دوره مسابقات ریاضی دانشجویی شرکت کرده بودند، پس از پایان رقابت‌ها در شهر اهواز، سوار اتوبوس شدند تا به تهران بازگردند.
در میان این جوانان، چهره‌های درخشانی مانند مریم میرزاخانی، ایمان افتخاری و حسین نمازی حضور داشتند که در آن مسابقات به مقام اول کشور دست یافته بودند. اما متأسفانه در میانه راه، یک حادثه دلخراش رخ داد و اتوبوس حامل این استعدادهای درخشان و آینده‌ساز کشور، به دره سقوط کرد.
در این رویداد تلخ، شش نفر از دانشجویان نخبه ریاضی دانشگاه صنعتی شریف، از جمله آرمان بهرامیان، رضا صادقی (دارای دو مدال طلای المپیاد جهانی)، علیرضا سایه‌بان، علی حیدری، فرید کابلی، دکتر مجتبی مهرآبادی و مرتضی رضایی از دانشگاه تهران جان باختند. بیشتر این عزیزان از برگزیدگان المپیادهای ملی و جهانی ریاضی بودند. مریم میرزاخانی، نابغه ریاضی ایران، از جمله کسانی بود که از این سانحه جان به در برد.
ازدواج
مریم میرزاخانی در سال ۱۳۸۴ با یان واندارک، یکی از استادان دانشگاه استنفورد، ازدواج کرد. یان واندارک که اصالتاً اهل جمهوری چک است، استاد ریاضیات در دانشگاه استنفورد بوده و پیش از این نیز به عنوان پژوهشگر در زمینه علوم کامپیوتر نظری در مرکز تحقیقات آی‌بی‌ام فعالیت می‌کرد. این دو پس از ازدواج، صاحب یک دختر به نام آناهیتا شدند.
یان واندارک، همسر مریم میرزاخانی، درباره روش کار و تحقیق او در خانه این گونه تعریف کرده است:
مریم برگه‌های بزرگ کاغذ را روی زمین پهن می‌کرد و ساعات زیادی را صرف کشیدن شکل‌ها و نمودارها روی آنها می‌نمود. علاوه بر این، محاسبات و یادداشت‌هایش را نیز روی همان کاغذها می‌نوشت.
من در ابتدا درکی از نحوه کار او نداشتم، اما کم‌کم متوجه شدم. بیشتر مسئله‌هایی که مریم روی آنها کار می‌کرد، بسیار پیچیده، مجرد و سخت بودند. به همین دلیل، امکان نداشت بتوان با دنبال کردن مراحل معمولی و منطقی، آنها را حل کرد.
حتی مریم نیز درباره این موضوع بیان کرده بود:
رسم کردن موجب بالا رفتن سطح تمرکز در من می‌شود. هنگامی که مشغول فکر کردن به یک مسئله دشوار ریاضی هستید، قادر نیستید همه ریزه کاری‌ها و جزئیات را درج کنید. ولی شیوه ترسیم باعث می‌شود ارتباط جزئیات در ذهن شما بماند. اغلب دختر سه ساله من آناهیتا با صدای بلند می‌گوید:
اوه، مامان داره باز نقاشی می‌کنه! ممکن است در حقیقت تصور می‌کند من نقاش هستم.
فرزند:
مریم میرزاخانی پس از ازدواج با یان واندارک، صاحب یک دختر به نام آناهیتا شد. یکی از بزرگ‌ترین آرزوهای این دانشمند نامدار، دریافت تابعیت ایرانی برای دخترش بود.
اگرچه این خواسته در زمان حیات او برآورده نشد، اما سرانجام نمایندگان مجلس شورای اسلامی برای تحقق بخشیدن به وصیت این ریاضیدان بزرگ ایرانی، اقدام به بررسی و بازنگری در قانون تابعیت کردند. آنها “کلیات لایحه اصلاح قانون تعیین تکلیف تابعیت فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی” را تهیه کرده و به تصویب رساندند.
دستاورد ها
روز بزرگداشت مریم میرزاخانی، روز جهانی زنان در ریاضیات):
در روز شمار بین المللی یک روز را جهت گرامیداشت یاد و دستاوردهای مریم میرزاخانی تعیین کرده‌اند که آن را به عنوان روز جهانی زنان در ریاضیات نام گذاشتند. طبق پیشنهادی که کمیته بانوان انجمن ریاضی ایران در سال ۲۰۱۹ میلادی مطرح نمود، روز دوازدهم ماه می مقارن با بیست و دوم اردیبهشت ماه همزمان با سالروز تولد دانشمند نابغه مریم میرزاخانی، به جهت خاطره او و گرامیداشت فعالیت‌ها و خدمات علمی این پروفسور شامخ و نخبه، از طرف اتحادیه جهانی انجمن‌های ریاضی به نام روز جهانی زنان در ریاضیات تعیین و معرفی شد. در تارنمایی که به همین جهت طراحی گردیده، درباره برگزیدن این روز خاص چنین ذکر شده است:
روز دوازدهم ماه می یا بیست و دوم اردیبهشت ماه موقعیت نشاط آوری جهت عرصه ریاضی می‌باشد تا به پاسداشت زنان ریاضی دان بپردازند. این رویداد همه ساله در نقاط مختلف دنیا اجرا می‌گردد. مقصود از تعیین و نامگذاری روز جهانی زنان در ریاضیات، تاثیرپذیری زنان کل دنیا جهت وجه و پاسداشت موفقیت‌های آنها در حوزه ریاضی است تا به این شیوه قادر شوند حوزه‌ای را جهت مهیا کردن موقعیت کاری مطلوب، لذت بخش و همگانی ارائه نمایند.
نخستین بار طرح و ایده نامگذاری یک روز در تقویم به اسم روز جهانی زنان در ریاضیات در تاریخ سی و یکم ماه ژوئیه سال ۲۰۱۸ میلادی مقارن با نهم مرداد ماه سال ۱۳۹۷ شمسی در یک جلسه عمومی بانوان اتحادیه جهانی انجمن‌های ریاضی دنیا در ریودو ژانیرو برزیل مطرح شده و در همان جا تصویب شد.
این پیشنهاد از طرف سازمان‌های مختلف همچون انجمن زنان اروپایی در ریاضیات، انجمن جهانی زنان در ریاضیات، زنان آفریقایی در انجمن ریاضیات، انجمن زنان هندی و ریاضیات و نیز گروه زنان ریاضیدان شیلیایی با استقبال و توجه زیادی مواجه شده و مورد حمایت قرار گرفت. علاوه بر این پیشنهاد مذکور با مساعدت و توجه شورانگیز و جانبداری سایر حاضرین در این کنفرانس همراه بوده و به عنوان یک دعوت همگانی جهت همبستگی چندین سازمان ملی و قاره‌ای شناخته شد.
در شرح این اقدام ذکر شده، در فضایی که برای چند صد سال زنان ریاضیدان دنیا تحت اجحاف، عدم مساعدت و بی توجهی واقع می‌شدند، انتخاب چنین روزی موجب می‌شود احساس دلبستگی در میان این افراد شکل گرفته و سطح اطلاعات همه فعالان جامعه ریاضیات نیز بالاتر رود.
از طرف دیگر به دنبال اجرای مراسم ۲۷ کنگره بین المللی ریاضیدانان که نخستین بار از سال ۱۸۹۷ در شهر زوریخ برگزار گردید، مریم میرزاخانی برای اولین بار موفق به کسب مدال فیلدز گردید که به عنوان بالاترین و پرافتخارترین جایزه در ریاضیات محسوب شده و این موضوع را برای جامعه زنان به ارمغان آورد. به طوری که مسیر جهت فعالیت دیگر زنان ریاضیدان در این عرصه گشوده شده و اسم، خاطره و روز میلادی در ریاضیات برای همیشه باقی و ماندگار خواهد بود.
مکان‌ها:
برای بزرگداشت مریم میرزاخانی، ریاضیدان نابغه و پیشگام، علاوه از نامگذاری روز جهانی زن در ریاضیات به نام او، کارهای افتخارآمیز دیگری هم در ایران و دیگر کشورها انجام شده است. در ادامه، برخی از این اقدامات و نامگذاری‌ها آورده شده است:
در تیرماه سال ۱۳۹۶، سالن آمفیتئاتر و کتابخانه دبیرستان فرزانگان تهران، که مریم میرزاخانی زمانی در آنجا درس می‌خواند، به «ساختمان پروفسور مریم میرزاخانی» تغییر نام یافت.
کتابخانه مرکزی دانشکده ریاضی دانشگاه صنعتی شریف نیز به پاس دستاوردهای او، به نام این دانشمند بزرگ نامیده شد.
همچنین، هیئت امنای خانه ریاضیات اصفهان در مرداد ماه ۱۳۹۵ تصمیم گرفت که تالار کنفرانس‌های این مرکز را «تالار میرزاخانی» بنامد.
از دی ماه ۱۳۹۹، تالار اصلی مجتمع آموزشی بین‌الملل پسران در تهران، به عنوان «تالار مریم میرزاخانی» شناخته می‌شود.
یک شرکت فعال در زمینه تصویربرداری از زمین به نام استلاجیک، یک میکروماهواره از مجموعه گنوست را در فوریه ۲۰۱۸ به فضا فرستاد و نام مریم میرزاخانی را روی آن گذاشت.
سیاره کوچکی نیز به یاد این ریاضیدان بزرگ، «سیارک ۳۲۱۳۵۷ میرزاخانی» نامیده شد و این نام توسط مرکز بررسی ریزسیاره‌ها به رسمیت شناخته شد.
به پیشنهاد دانشجویان دانشگاه فنی برلین، در روز جهانی زن (هشتم مارس)، یکی از خیابان‌های این شهر به نام مریم میرزاخانی نامگذاری شد.
همچنین، با پیشنهاد انجمن شهری مون‌پلیه در فرانسه، یکی از خیابان‌های این شهر نیز به نام او انتخاب شد.
علاوه بر این، در شهر لیون فرانسه، نزدیک دانشگاه معروف «اکول نرمال»، تابلوئی نصب شده که نام مریم میرزاخانی بر آن نوشته شده است.
کسب مدال در المپیاد:
مریم میرزاخانی در کنار رویا بهشتی به عنوان نخستین دختران ایرانی بودند که در گروه المپیاد ریاضی ایران در این رقابت‌ها شرکت کردند.
طی سال‌های ۱۳۷۳ و ۱۳۷۴ که مریم میرزاخانی در سال سوم و سال چهارم دبیرستان فرزانگان تهران تحصیل می‌کرد، توانست مدال طلای المپیاد ریاضی کشوری را به خود اختصاص دهد. به طوری که در سال ۱۹۹۴ میلادی او با شرکت در المپیاد جهانی ریاضی هنگ کنگ با کسب ۴۱ امتیاز از ۴۲ به کسب مدال طلای جهانی نائل گردید.
پس از گذشت یک سال او در المپیاد بین المللی ریاضی کانادا حضور یافته و با به دست آوردن نمره کامل، رتبه اول طلای جهانی را برای خود به ارمغان آورد.
بدین ترتیب مریم میرزاخانی و رویا بهشتی از اولین دختران نابغه ایرانی بودند که در تیم المپیاد ریاضی ایران شرکت کرده و متعاقباً مریم میرزاخانی نخستین دختری سرزمین پهناور ما ایران بود که موفق به کسب مدال طلا در این مسابقات گردید.
همچنین او در زمره اولین دانش آموز حاضر در این رقابت‌ها از کشور ایران بود که در آزمون المپیاد ریاضی توانست نمره کامل را کسب نماید.
در مصاحبه‌ای که با عبادالله محمودیان استاد دانشگاه صنعتی شریف و از مسئولین برگزاری المپیاد ریاضی صورت گرفته و در سالنامه شرق سال ۱۳۹۳ به چاپ رسید، او در خصوص مریم میرزاخانی بیان کرد:
در سال ۱۳۷۲ از دکتر حداد عادل تقاضا کردم مجوزی صادر کنند که مریم میرزاخانی در رقابت المپیاد حضور یابد.
چرا که در آن هنگام تنها دانش آموزان محصل در سال سوم مجاز بودند که در این المپیاد شرکت نمایند و مریم میرزاخانی در سال دوم دبیرستان مشغول به تحصیل بود.
سرانجام برای این آزمون برگزیده شده و سال بعد نیز در آن شرکت کردند. طی دو باری که خانم میرزاخانی در رقابت‌های المپیاد بین‌المللی حضور داشت، هر دو مرتبه موفق به کسب مدال طلا گردید.
مریم میرزاخانی تحصیلات در مقطع لیسانس رشته ریاضی را در دانشگاه صنعتی شریف پشت سر گذاشت.
همواره پدر و مادر مریم میرزاخانی در خصوص گرایش و تصمیم‌هایش با او همراه بوده و پشتیبانی می‌کردند.
در حقیقت پیش از آنکه آنها چهار فرزند خود را در شرایط سخت و تنگنای تحصیلی بگذارند، برایشان مهم و ارزشمند بود که آنها در حوزه‌های با اهمیت و ارزشمند به فعالیت بپردازند.
از جمله موارد بارز و مثال زدنی پیروی و جانبداری خانواده مریم میرزاخانی از تصمیم او زمانی بود که او و رویا مصمم شدند علی رغم شیوه رایج میان برندگان رقابت المپیک ایران که تمامی در رشته‌های مهندسی در دانشگاه ادامه تحصیل می‌دادند، راه دیگری را برای خود دنبال نمایند.
این دو دانش آموز نابغه و نخبه بدون هیچگونه اعتراض و مخالفتی از سوی پدر و مادر و اعضای خانواده، در سال ۱۳۷۴ تصمیم گرفتند رشته ریاضی محض را در دانشگاه شریف جهت انجام تحصیلات عالی برگزینند.
ورود به دانشگاه هاروارد:
در دوران تحصیل مریم میرزاخانی در مقطع کارشناسی دانشگاه شریف، او راه ساده‌ای برای اثبات یک قضیه ریاضی پیدا کرد که بعدها در نشریه انجمن ریاضی آمریکا چاپ شد. پس از این موفقیت، او بورسیه دانشگاه هاروارد را دریافت کرد و برای ادامه تحصیل به آنجا رفت. مریم در سال ۲۰۰۴ مدرک دکترای خود را از دانشگاه هاروارد گرفت.
بهرنگ نوحی، یکی از استادان دانشگاه کوئین مری، درباره او گفته است: از همان شروع تحصیل در هاروارد، مشخص بود که مریم چقدر در ریاضیات توانمند است. پایان‌نامه دکترای او هم بسیار ویژه و تاثیرگذار بود.
مریم در هاروارد در کلاس‌های کورتیس مک‌مولن، برنده جایزه فیلدز، حاضر می‌شد. مک‌مولن تعریف کرده که مریم در کلاس‌هایش پرسش‌های زیادی مطرح می‌کرد و پاسخ‌ها را به سرعت به فارسی یادداشت می‌کرد. سرانجام او در سال ۲۰۰۴ تحصیلاتش را به پایان رساند و زیر نظر مک‌مولن مدرک دکترا گرفت.
کورتیس مک‌مولن، که خود در سال ۱۹۹۸ برنده مدال فیلدز شده بود، به عنوان استاد راهنمای مریم درباره او گفت: او ذهن جسور و پرباری داشت و همیشه در فکر، چیزی را که باید اتفاق می‌افتاد به شکل فرمول درمی‌آورد. بعد به دفتر من می‌آمد و ایده‌هایش را توضیح می‌داد. سپس می‌پرسید: “درست است؟” و من همیشه با این تصور که جواب پرسش‌هایش را می‌دانم، احساس غرور می‌کردم.
وقتی میرزاخانی در کلاس‌های پروفسور مک‌مولن شرکت می‌کرد، به شدت به سطوح هذلولی علاقه‌مند شد. این سطوح شبیه دونات با دو یا چند سوراخ هستند و شکل هندسی غیرمعمولی دارند. در هر نقطه از این سطوح، شکلی شبیه زین اسب دیده می‌شود. البته نمی‌توان این نوع دونات‌های هذلولی را در دنیای واقعی شبیه‌سازی کرد، چون در فضایی انتزاعی تصور می‌شوند و فاصله و زاویه‌های آنها با معادلات خاصی اندازه‌گیری می‌شوند.
از زمان کشف سطوح هذلولی بیش از ۱۵۰ سال می‌گذرد و امروزه این مفاهیم در شاخه‌های مختلف ریاضی و فیزیک بسیار کاربرد دارند.
پایان‌نامه دکترای مریم میرزاخانی باعث شد سه مقاله در سه مجله معتبر ریاضی چاپ شود:
Annals of Mathematics
Inventiones Mathematicae
Journal of the American Mathematical Society
بنسون فارب، ریاضیدان دانشگاه شیکاگو، در این باره گفت: بیشتر ریاضیدانان هرگز به چنین دستاورد بزرگی نمی‌رسند و چیزی به این زیبایی خلق نمی‌کنند. این کاری بود که مریم میرزاخانی در پایان‌نامه خود انجام داد.
تدریس در دانشگاه:
در ادامه کسب مدرک دکترا در دانشگاه برینستون توسط مریم میرزاخانی، او در جایگاه استادیار در این دانشگاه شروع به تدریس کرد. پس از گذشت دو سال از این موضوع یعنی در سال ۲۰۰۶ میلادی، طبق مقاله‌ای که در مجله پاپیولار ساینس آمریکا منتشر شد، او به عنوان ده ذهن جهان دنیا معرفی گردید.
مریم میرزاخانی تا پایان سال ۲۰۰۸ میلادی به فعالیت خود در دانشگاه برینستون ادامه داد. در این زمان او به سطح استاد تمامی ترقی پیدا کرد. پس از آن او راهی دانشگاه استنفورد شده و در جایگاه استاد تمام در این دانشگاه به تدریس پرداخت.
در سال‌هایی که مریم میرزاخانی در دانشگاه استنفورد فعالیت داشت، با استاد و دانشیار ریاضی دانشگاه استنفورد و محقق علوم کامپیوتر مرکز تحقیقاتی آی‌بی‌ام به نام یان وندارک آشنا شده و این موضوع به ازدواج آنها منجر گردید.
ثمره این ازدواج متولد شدن دختری بود که نام او را آناهیتا گذاشتند. یان وندارک در یک گفتگو در خصوص دیدار و آشنایی‌اش با مریم میرزاخانی بیان کرده:
نخستین بار در سال ۲۰۰۴ میلادی مقارن با سال ۱۳۸۲ شمسی ما با یکدیگر در شهر بوستون مواجه شدیم. او یکی از فارغ التحصیلان بی‌نظیر و مشهور بود که پایان نامه دکترای خود را در دانشگاه هاروارد ارائه کرده و در آن موضوعات کثیری در زمینه‌های رویه‌های هذلولی را حل کرده و به نتیجه رسانده بود.
ولی به قدری رفتار او فروتنانه بود که در یک دورهمی و مهمانی خانوادگی به هیچ وجه این موضوع را از او در نمی‌یافتید. او دارای یک رفتار صمیمی و جستجوگر بوده و به منظور آنکه افراد پیرامونش را سردرگم نکند، موفقیت‌های خود را از آنها پوشیده نگه می‌داشت.
پژوهش‌های مریم میرزاخانی در زمینه اندازه‌گیری حجم فرم‌های هندسی هذلولی در حال انجام بود. او با توصیه محاسبه اندازه عمق حلقه‌های رسم شده بر روی سطح هذلولی، موفق شد ایده‌آل‌ترین مسیر را جهت حل مشکلی که سال‌های بسیار ریاضیدانان برجسته دنیا در آن مستأصل مانده بودند، بیابد.
مریم میرزاخانی باور داشت همه هستی و جهان تحت قوانین هندسه ی هذلولی جریان داشته و عمل می‌کند. از این رو جهت اندازه‌گیری شکل‌هایی که دارای حالت هندسی منظمی نیستند، می‌شود با ترسیم حلقه‌های بر روی سطوح آنها، به اندازه‌گیری حجم دقیق و کامل آنها پرداخت.
روش مذکور، شیوه تازه‌ای جهت اثبات تئوری‌های ادوارد ویتن و ماکسیم کنتسویچ در زمینه تعداد نقاط قطع شده سطوح پیمانه‌ای در فضاهای هندسی هذلولی محسوب می‌شود.
مریم میرزاخانی در مقطع متوسطه تحصیلاتش را در دبیرستان فرزانگان تهران به انجام رسانده و توانست جایزه مدال طلای المپیاد جهانی ریاضی در سال ۱۹۹۴ هنگ کنگ و سال ۱۹۹۵ کانادا را دریافت نماید. او در سال مذکور در جایگاه اولین دانش آموز ایرانی شناخته شد که موفق شد نمره کامل این درس را کسب کند.
علاوه بر این او به عنوان نخستین دانش آموز ایرانی بود که به مدت دو سال موفق به کسب مدال طلا گردید. مریم میرزاخانی در سال ۱۹۹۹ میلادی تحصیلات خود را در رشته ریاضی در دانشگاه شریف به پایان برده و مدرک کارشناسی خود را اخذ کرد. سپس او در سال ۲۰۰۴ توانست در مقطع دکترا از دانشگاه هاروارد زیر نظر استاد کورتیس مک‌مولن فارغ التحصیل شده و مدرک خود را از برندگان مدال فیدلز دریافت نمود.
طبق گزارشی که در مجله پاپیولار ساینس در آمریکا منتشر گردید، مریم میرزاخانی در جایگاه یکی از ده ذهن جوان منتخب سال ۲۰۰۵ معرفی شده و به عنوان ذهن برتر در رشته ریاضیات مورد تمجید و ستایش قرار گرفت.
در سال ۲۰۱۳ میلادی مریم میرزاخانی جوایز مهمی همچون جایزه ستر از طرف انجمن ریاضی آمریکا و همچنین جایزه کلی را به خود اختصاص داد. او از تاریخ یازدهم شهریور ماه سال ۱۳۸۷ مقارن با یکم ماه سپتامبر سال ۲۰۰۸ میلادی به عنوان استاد دانشگاه و محقق رشته ریاضیات در دانشگاه استنفورد مشغول به کار شد. قبل از آن او در دانشگاه پرینستون به عنوان استاد تدریس می‌کرد.
در سال ۱۳۹۶ که مریم میرزاخانی در چهلمین سال عمر خود به سر می‌برد، به موجب ابتلا به بیماری سرطان پستان بدرود حیات گفت. به موجب پیشنهاد کمیته بانوان انجمن ریاضی ایران به اتحادیه بین المللی انجمن‌های ریاضی جهان، سالروز تولد این بانوی دانشمند ایرانی روز بیست و دوم شهریور ماه مقارن با دوازدهم ماه می در جایگاه روز جهانی زن در ریاضیات نامگذاری گردید.
علاقمندی ها:
این محقق و دانشمند مشهور هیچ گرایش و تمایلی به منعکس کردن رفتارها و امورات علمی و زندگی خود در رسانه‌ها و مطبوعات نداشته و به ندرت حاضر به گفتگو با نشریات می‌شد.
گرایش و شیوه سینمایی مریم میرزاخانی بازخوردی از وجود نامحدود کنجکاو و پژوهشگرانه او می‌باشد، زمانی که او در زمینه «خصوصیات اشکال هندسی نامعمول» کاوش می کرد. او بیان داشته:
برخی اوقات فکر می‌کنم در یک جنگل وسیع قرار داشته و نمی‌دانم به کدام سو بروم. ولی در نهایت خودم را به بالای یک تپه رسانده و از آنجا قادرم همه چیز را به شکل شفاف مشاهده کنم. چیزهایی که در آن هنگام به وقوع می‌پیوندد، به شدت مهیج است.
در میان آثار سینمایی او علاقه به دیدن فیلم داگویل داشت که رویکردهای خشن کشور آمریکا را در زمان رکود عظیم به نمایش درآورده است.
مریم میرزاخانی بیان کرده، در سال‌های کودکی علاقه داشت شغل نویسندگی داشته باشد. او گفته است: زمانی که بچه بودم آرزویم این بود که مبدل به نویسنده شوم. مهیج‌ترین اوقات من هنگامی بود که مشغول خواندن رمان می‌شدم. در حقیقت هر کتاب و چیزی که دم دستم بود را مطالعه می‌کردم.
حل معمایی پیچیده در ریاضیات:
ریاضیدانان و دانشمندان باتجربهٔ جهان، سال‌های بسیار زیادی در جستجوی راهی عملی برای سنجش حجم روش‌های جایگزین در شکل‌های هذلولی بودند.
سپس مریم میرزاخانی، در سال‌های جوانی و در دانشگاه پرینستون، نشان داد که با استفاده از دانش ریاضی می‌توان بهترین راه را برای دستیابی به یک پاسخ روشن و قابل درک پیدا کرد.
تحقیقات او در ریاضیات، زمینه‌های گوناگونی مانند هندسه هذلولوی، هندسه جبری، توپولوژی، سامانه‌های پویا و نظریه احتمال را دربرمی‌گرفت و بین آنها پیوند برقرار می‌کرد.
او همچنین توانست روش‌های تازه‌ای در این حوزه‌ها ارائه دهد که در میان آنها، ایده‌ها و اثبات‌های نوینی برای مسائل مهم ریاضی — مانند حدس ویتن دربارهٔ فضای زمینه سطوح ریمانی یا شار ترستن در سامانه‌های پویا — دیده می‌شود.
علاوه بر این، مریم میرزاخانی همراه با دیگر استادان و ریاضیدانان توانست یک مسئله حل‌نشده در حوزه فضاهای زمینه مختلط را که دانشمندان مدتها با آن روبرو بودند، حل کند.
دیدگاه دربارهٔ ریاضیات:
نگاه مریم میرزاخانی به ریاضیات این گونه بود: اگر به ریاضی علاقه نداشته باشید، ممکن است آن را مبحثی خشک و بی‌معنا ببینید. اما ریاضیات زیبایی و جذابیت خود را تنها به دانش‌آموزان صبور و پیگیر نشان می‌دهد.
باارزش‌ترین لحظه در یادگیری ریاضی، زمانی است که می‌گویید “آها!”؛ همان شوق کشف و لذت فهمیدن چیزی جدید. این حس مانند ایستادن بر بلندترین قله و نگاه کردن به منظره‌ای گسترده و واضح است.
فعالیت علمی:
مریم میرزاخانی به همراه نه پژوهشگر برجسته دیگر در چهارمین دوره معرفی «ده استعداد درخشان» مجله پاپیولار ساینس در آمریکا مورد تقدیر قرار گرفت.
روزنامه یواس‌ای تودی در مقاله‌ای درباره این فهرست ده‌نفره نوشت که این افراد، پژوهشگران و نوابغ جوانی هستند که در عرصه‌های نوآورانه فعالیت می‌کنند و معمولاً از نگاه عموم پنهان می‌مانند.
این اسامی بر اساس پیشنهادهای ارائه‌شده از سوی سازمان‌های گوناگون، روسای دانشگاه‌ها و ناشران publications علمی انتخاب شده‌اند.
هر یک از این دانشمندان جوان در حوزه‌هایی مانند گرافیک کامپیوتری، ریاضیات و رباتیک، افق‌های تازه‌ای در دنیای ما گشوده‌اند که از میان آنها می‌توان به مریم میرزاخانی، ریاضیدان ۳۹ ساله ایرانی اشاره کرد.
در سال ۱۹۹۹ میلادی، مریم میرزاخانی راهکاری علمی برای حل یکی از مشکلات پیچیده ریاضی ارائه داد. سال‌ها بود که ریاضیدانان سراسر دنیا تلاش می‌کردند راهی عملی برای محاسبه حجم رمزهای مربوط به اشکال هندسی هذلولوی پیدا کنند.
اما او در جوانی و در دوران فعالیتش در دانشگاه پرینستون نشان داد که با استفاده از ریاضیات می‌توان به راهی ایده‌آل برای رسیدن به پاسخی روشن دست یافت. این راهکار، شامل اندازه‌گیری عمق حلقه‌های ترسیم‌شده روی سطوح هذلولی است.
مریم میرزاخانی در پی آن بود تا راز شکل‌های گوناگون و نامتعارف هندسی را کشف کند. در دنیایی که قوانین آن از اصول هندسه هذلولی پیروی می‌کند، کار نوآورانه او می‌تواند به درک دقیق‌تری از شکل و حجم جهان منجر شود.
مشکل اصلی اینجاست که برخی از این شکل‌های هذلولی — مانند شکل یک دونات یا یک آمیب — ظاهری ناهماهنگ و نامتعارف دارند و در نتیجه اندازه‌گیری حجم آنها برای ریاضیدانان به یک مسئله حل‌نشده تبدیل شده بود.
اما میرزاخانی با یافتن راه‌حلی تازه، دست به نوآوری بزرگی زد و با ترسیم مجموعه‌ای از حلقه‌ها روی سطح این شکل‌های پیچیده و نامتقارن، توانست حجم آنها را اندازه‌گیری کند.
هرچند در نگاه اول کاربرد عملی پژوهش‌های او محدود به نظر می‌رسد، اما اگر有一天 مشخص شود که جهان بر اساس هندسه هذلولی شکل گرفته و کار می‌کند، دستاورد او تأثیر زیادی در بیان دقیق شکل و حجم جهان خواهد داشت.
در سال ۲۰۰۹، این نابغه ایرانی به پاس دستاوردهایش در ریاضیات، موفق به دریافت جایزه بلومنتال شد.
انجمن ریاضی آمریکا در بیانیه‌ای که به مناسبت دریافت این جایزه منتشر کرد، دلیل اهدای جایزه به میرزاخانی را “نوآوری کم‌نظیر و رساله دکترای خلاقانه” او دانست که در آن ابزارهای متنوعی مانند هندسه هذلولوی، روش‌های کلاسیک فرم‌های اتومورفیک و تقلیل سیمپلکتیک را برای حل سه مسئله مهم در هم آمیخته بود.
در بیانیه مذکور سه مسئله با اهمیت با این توضیح قید شده است:
- یک رابطه بازگشتی برای حجمهای وایل-پترسون در فضای پیمانه‌ای رویه‌های ریمانی.
- پیدا کردن اندازه تقریبی مجانبی برای تعداد ژئودزیک‌های ساده بسته بر روی رویه‌های ریمانی هذلولوی با طول داده شده L. تعداد این ژئودزیک‌ها، بر اساس نتایج میرزاخانی، برای طول‌های کمتر یا مساوی L، رشدی مجانبی همانند (عبارت ریاضی) دارند. در فرمول مذکور مفهوم G گونه رویه ریمانی مورد نظر می‌باشد. این موضوع ماحصل اندازه‌گیری حجمهای وایل-پترسون گفته شده در مورد اول می‌باشد.
- اثباتی نو از حدس ویتن که پیش از آن توسط ماکسیم کانتسویچ در سال ۱۹۹۲ ثابت شده بود. مریم میرزاخانی در راه حل جدیدی که اثبات نمود مفهوم تازه‌ای از تعداد ژئودزیک‌ها در فضاهای پیمانه‌ای ارائه می‌دهد.
در سال ۲۰۱۰ میلادی در یک اقدام دیگر مریم میرزاخانی مجدد استعداد و نبوغ سرشار خود را به عرصه ریاضیات دنیا نمایان کرده و یک سوال باز و بدون جواب در ریاضیات را اثبات نمود.
فرضیه «شار زلزله» ویلیام ترستن روی فضاهای تایشمولر، سال‌های بسیار زیادی در این حوزه به عنوان یک چالش و مسئله بدون جواب مانده بود که با ذکاوت و استعداد بی‌نظیر مریم میرزاخانی این مسئله به جواب رسیده و بر همگان آشکار شد. او در چهار سال پس از آن نیز با به اثبات رساندن یک قضیه دیگر، دنیای علم را در یک تعجب مبهم قرار داد.
مریم میرزاخانی در کنار دو تن از پژوهشگران به اسامی امیر محمدی و الکس اسکین توانست به طور واضح اثبات نماید ژئودزیک‌های مختلط و بستارهای آنها، علی رغم پیش بینی‌ها، نامتقارن یا فلاکتالی نبوده و نظم زیادی دارد. به مفهوم دیگر، بستارهای چنین ژئودزیک‌هایی جبری و دارای خصوصیاتی همچون صلبیت می‌باشند.
ثمراتی که به واسطه این دانشمند حاصل شد، در موضوعی با عنوان «کار مریم میرزاخانی» از طرف اتحادیه جهانی ریاضی این گونه شرح داده می‌شود:
پیدا کردن این حقیقت حیرت انگیز است که تصلب در فضاهای همگن، چطور بازتاب‌هایی در فضاهای ناهمگن همانند دنیای فضای پیمانه‌ای در پی دارد.
عدد اردیش او ۳ می باشد.
دریافت جایزه فیلدز:
در سال ۲۰۱۴، دستاوردهای مریم میرزاخانی به همین موارد ختم نشد. او به پاس پژوهش‌هایش در زمینه «دینامیک و هندسه سطوح ریمانی»، موفق شد ارزشمندترین جایزه دنیای ریاضی را از آن خود کند. این جایزه مهم، مدال فیلدز نام دارد که آن را هم‌رده جایزه نوبل در رشته ریاضیات می‌دانند.
مدال فیلدز هر چهار سال یک‌بار توسط اتحادیه جهانی ریاضیات به ریاضیدانان جوان و برگزیده زیر چهل سال اهدا می‌شود. اهمیت دریافت این مدال توسط مریم میرزاخانی از آنجا بیشتر می‌شود که او نخستین زن در تاریخ ریاضیات و همچنین اولین ریاضیدان ایرانی است که این افتخار را کسب کرده است.
در سال ۱۳۹۸ خورشیدی، سازمان ملل متحد هفت دانشمند زن تأثیرگذار و برجسته جهان را معرفی کرد که نام مریم میرزاخانی، ریاضیدان برجسته ایرانی، در میان آنها دیده می‌شد.
بازتاب ها:
کمیته اعطای مدال فیلدز، مریم میرزاخانی را اینگونه معرفی کرد: او در زمینه‌های گوناگون ریاضی مهارت بالایی داشت و ترکیبی کمیاب از توانایی فنی بالا، جسارت و بلندپروازی، دید گسترده و کنجکاوی ژرف بود.
در سیزدهم اوت ۲۰۱۴، حسن روحانی، رئیس‌جمهور وقت ایران، در پستی در فیسبوک، از مریم میرزاخانی قدردانی کرد و دریافت مدال فیلدز را به او تبریک گفت.
همچنین، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، رضا فرجی‌دانا، رئیس سازمان انرژی اتمی، علی‌اکبر صالحی، و رئیس بنیاد پیشبرد علم و فناوری ایران، محمدرضا عارف، با ارسال پیام‌های جداگانه، موفقیت او در کسب این بالاترین جایزه ریاضی جهان را به وی تبریک گفتند.
جیمز کارلسون، از اعضای مؤسسه ریاضیات کلی، گفته است: «مریم میرزاخانی در یافتن ارتباطات جدید، استعداد خارق‌العاده‌ای داشت. او می‌تواند به سرعت از یک مثال ساده، به درک کامل یک مسئله پیچیده و عمیق برسد.»
رامین تکلو، استاد ریاضی دانشگاه ایلینوی در شیکاگو، نیز بیان کرد: «حتی اگر مریم میرزاخانی مدال فیلدز را نیز دریافت نمی‌کرد، باز هم در میان برجسته‌ترین و شناخته‌شده‌ترین ریاضیدانان جهان قرار داشت.»
ریچارد داوکینز در صفحه توییتر خود، دریافت این جایزه را به مریم میرزاخانی تبریک گفت.
یورگ کرامر، رئیس اتحادیه ریاضیدانان آلمان، و گونتر زیگلر، استاد ریاضیات در دانشگاه آزاد برلین، نیز تبریک خود را به او اعلام کردند. علاوه بر این، برخی از روزنامه‌ها و مجلات معتبر آلمانی مانند اشپیگل، فرانکفورتر آلگماینه، زوددویچه تسایتونگ، تاگس اشپیگل و دیگر رسانه‌ها، گزارش‌های جداگانه‌ای درباره این موفقیت منتشر کردند.
عضویت در آکادمی ملی علوم آمریکا و فرهنگستان هنر و علوم:
در ماه می سال ۲۰۱۶، مریم میرزاخانی به عضویت آکادمی ملی علوم آمریکا درآمد. او نخستین ایرانی-آمریکایی بود که این افتخار را کسب کرد.
یک سال بعد، در آوریل ۲۰۱۷، او به جمع اعضای آکادمی علوم و هنر آمریکا پیوست. قرار بود مراسم رسمی معرفی او در اکتبر همان سال برگزار شود.
سایر اقدامات:
علاوه بر مواردی که قبلاً ذکر شد، در چهارم نوامبر سال ۲۰۱۹، یک جایزه جدید با نام «جایزه مریم میرزاخانی مرزهای نو» ایجاد شد. این جایزه توسط بنیاد بریکترو ارائه می‌شود که یکی از جوایز معتبر جهانی در زمینه دستاوردهای علمی است و به زنان پیشرو در رشته ریاضی اهدا می‌گردد.
همانطور که پیش از این اشاره شد، این جایزه هر سال به یک یا دو ریاضیدان زن جوان که در دو سال اخیر مدرک دکترای خود را دریافت کرده‌اند، تعلق می‌گیرد و مبلغ آن ۵۰ هزار دلار است.
به‌پیشنهاد و تلاش انوشه انصاری و روزبه یاسینی‌فرد، دانشگاه استنفورد یک بورسیه جدید به ارزش ۸۰۰ هزار دلار برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی خود ایجاد کرده است که به یادبود استاد فقید این دانشگاه، پروفسور مریم میرزاخانی، نامگذاری شده است.
همچنین، یک گونه جدید از زنبورهای شبه‌انگل که در منطقه سیستان کشف شده، به افتخار این ریاضیدان بزرگ و برنده مدال فیلدز، از سوی دانشگاه زابل با نام Pristomerus mirzakhaniae نامگذاری شد.
در سال ۲۰۲۴، اتحادیه بین‌المللی اخترشناسی به منظور پاسداشت یاد مریم میرزاخانی، یکی از دهانه‌های روی کره ماه را به نام او ثبت کرد.
جوایز و افتخارات
در میان همه جایزه‌ها و افتخارهایی که مریم میرزاخانی، نابغه ریاضی، در عمر کوتاه خود به دست آورد، مدال فیلدز جایگاه ویژه‌ای دارد. این مدال به عنوان بالاترین نشان علمی در ریاضیات شناخته می‌شود و مریم میرزاخانی نخستین زنی در جهان بود که توانست این جایزه ارزشمند علمی را از آن خود کند.
در سال ۲۰۱۴ و در جریان کنگره جهانی ریاضیات در شهر سئول، این مدال به او اهدا شد.
کمیته مدال فیلدز نیز در توصیف دستاوردهای او چنین نوشت: او در حوزه‌های گوناگون ریاضی و با به‌کارگیری روش‌های متنوع، مهارت بالایی داشت. میرزاخانی ترکیبی کمیاب از توانمندی فنی، جسارت بلندپروازانه، دیدگاه گسترده و کنجکاوی عمیق بود.
جایزه مرزهای نو:
در چهارم نوامبر سال ۲۰۱۹، بنیاد جایزهٔ بریکترو از ایجاد یک جایزهٔ جدید به نام “جایزه مریم میرزاخانی مرزهای نو” خبر داد. این جایزه به زنان پیشرو و نوآور در زمینهٔ ریاضیات اهدا خواهد شد.
این جایزه ۵۰ هزار دلاری هر سال به زنانی تعلق می‌گیرد که در حوزهٔ ریاضیات فعالیت می‌کنند و مدرک دکترای خود را حداکثر دو سال قبل از دریافت جایزه گرفته‌اند. همچنین ممکن است در برخی سال‌ها، این جایزه بین دو نفر تقسیم شود.
جایزه در انجمن ریاضی استرالیا:
انجمن ریاضی استرالیا، بورسیه‌ای را به افتخار مریم میرزاخانی ایجاد کرده است. هدف این بورسیه، پشتیبانی و تشویق دانشجویان دختر از سراسر جهان است که در زمینه ریاضیات در استرالیا درس می‌خوانند.
این کمک مالی به صورت یک بورسیه تحصیلی به دانشجویان دختری اعطا می‌شود که دوره دکترای ریاضی خود را به پایان رسانده‌اند و در حال حاضر ساکن استرالیا هستند.
جایزه در انجمن ریاضی ایران:
انجمن ریاضی ایران در سال ۱۳۹۹، جایزه‌ای را به یاد مریم میرزاخانی ایجاد کرد. هدف از این جایزه، تشویق و حمایت از زنان ریاضیدان ایرانی است که در ایران زندگی می‌کنند. این جایزه هر سال در روز تولد مریم میرزاخانی، به افراد شایسته اهدا می‌شود.
از دیگر دستاوردها و افتخارات پروفسور مریم میرزاخانی می‌توان به این موارد اشاره کرد:
در سال ۱۹۹۴ در المپیاد جهانی ریاضی که در هنگ‌کنگ برگزار شد، مدال طلا را با امتیاز ۴۱ از ۴۲ کسب کرد.
یک سال بعد، در سال ۱۹۹۵، در المپیاد جهانی ریاضی کانادا شرکت کرد و با نمرهٔ کامل به مدال طلا دست یافت.
از سال ۱۹۹۵ تا ۱۹۹۹ در پژوهشگاه دانش‌های بنیادی در تهران فعالیت داشت.
در سال ۲۰۰۳، از دانشگاه هاروارد جایزهٔ افتخاری دریافت کرد و همچنین به عنوان برترین فارغ‌التحصیل این دانشگاه انتخاب شد.
در سال ۲۰۰۴، جایزهٔ محقق برتر را از بنیاد ریاضیات کلی به دست آورد.
جایزهٔ ای‌ام‌اس بلومنتال در سال ۲۰۰۹ به او اهدا شد.
در سال ۲۰۱۰، برای سخنرانی در کنگرهٔ جهانی ریاضیات با موضوع توپولوژی، سیستم‌های پویا و معادلات دیفرانسیل معمولی دعوت شد.
در سال ۲۰۱۳، انجمن ریاضی آمریکا جایزهٔ ستر را به او اعطا کرد.
در سال ۲۰۱۴، نشریهٔ نیچر او را به عنوان یکی از ده چهرهٔ تأثیرگذار سال معرفی کرد.
همچنین در همان سال، جایزهٔ بنیاد ریاضیات کلی را دریافت کرد و به عنوان سخنران مدعو در کنگرهٔ بین‌المللی ریاضیات حاضر شد.
مدال فیلدز، معتبرترین جایزهٔ ریاضی جهان، در سال ۲۰۱۴ در سئول کرهٔ جنوبی به او اهدا شد.
در سال ۲۰۱۵، به عضویت فرهنگستان علوم فرانسه و مجمع فیلسوفان آمریکا درآمد.
در سال ۲۰۱۶، عضو آکادمی ملی علوم آمریکا شد.
در سال ۲۰۱۷، به عضویت فرهنگستان هنر و علوم انتخاب گردید.
در سال ۲۰۲۰، پس از درگذشتش، جایزهٔ بریکترو در رشتهٔ ریاضیات به او تعلق گرفت.
مصاحبه
گفت‌وگوهایی که در ادامه می‌خوانید، بخشی از آن به سال‌هایی بازمی‌گردد که مریم میرزاخانی، دانشمند بزرگ ریاضی، در میان ما بود.
آخرین سخنرانی در ایران:
طی مصاحبه‌ای که با استاد مریم میرزاخانی در دانشگاه شریف به نام دکتر سید عبادالله محمودیان صورت گرفت، ایشان با اعلام رغبت و گرایش مریم میرزاخانی جهت داشتن ارتباطات علمی با دانشگاه صنعتی شریف بیان نمود:
پس از آنکه ایشان از کشور ایران خارج شدند، روابط علمی خود را با دانشگاه پایان ندادند.
لذا پیوسته به ایران رفت و آمد کرده و حتی در محل دانشگاه صنعتی شریف سخنرانی داشتند. حتی آخرین سخنرانی این دانشمند در سال ۲۰۱۰ میلادی در محل این دانشگاه انجام گرفت.
او در ادامه بیان کرد:
طی دیدار و ملاقاتی که در سال ۲۰۱۴ میلادی تنها دو ماه پیش از کسب جایزه فیلدز با مریم میرزاخانی داشتم، به ایشان توصیه کردم ارتباطات بیشتری را با کشور ایران برقرار کنند تا از این طریق افراد بیشتری مشابه میرزاخانی به واسطه او پرورش یابند که صد البته ایشان از این موضوع استقبال زیادی نشان داده و بیان کردند، این موضوع باعث شادمانی و نشاط من است که شما دانشجویانی از دانشگاه شریف را جهت انجام پژوهش‌ها حتی برای چند ماه محدود به نزد من در آنجا راهی کنید.
حتی دو ماه قبل که سفری را به کشور آمریکا انجام دادم، متوجه شدم او یکی از دانشجویان دوره دکترای اهل ایران را جهت انجام اقدامات تحقیقاتی و پژوهشی تحت نظر خود قرار داده‌اند.
پژوهشی که به مدال فیلدز رسید:
طبق اظهارات دکتر محمودیان، مریم میرزاخانی در سال ۲۰۱۴ میلادی به جهت تحقیقات در حوزه دینامیک و هندسه سطوح ریمانی و فضاهای پیمانه‌ای آنها» موفق به کسب نشان فیلدز گردید که به عنوان بالاترین و پرافتخارترین جایزه در حوزه ریاضیات شناخته می‌شود. او اولین زن در کل دنیا بوده که توانست مدال فیلدز را دریافت نماید.
دکتر محمودیان که به عنوان استاد ریاضی مریم میرزاخانی با ایشان در ارتباط بود، در زمینه پیشینه دیدار و آشنایی‌اش با مریم میرزاخانی بیان کرد:
هر یک از اساتید و همکاران ما در آن دوران، به دنبال مسائلی که مطرح می‌شد، یک الی دو جلسه سخنرانی ترتیب می‌دادند.
در یکی از آن جلسات من مسئله‌ای را عنوان کردم که مریم میرزاخانی در کنار دوستش رویا بهشتی به جهت آن هر روز هنگام عصر در دانشگاه حاضر می‌شدند.
آنها با مشارکت یکدیگر سعی در حل کردن این مسئله داشتند. به طوری که پس از گذشت یک سال تا حدودی موفق به حل این مسئله شده و نتایج حاصله را در بیست و پنجمین کنفرانس ریاضی کشور مطرح نمودند. این موضوع را در مجموعه مقالات معتبر در خارج از کشور منتشر کردیم.
ایشان به عنوان استاد ریاضی دانشگاه شریف ادامه داد:
او در دو مرتبه که در رقابت‌های المپیاد جهانی شرکت کرد، در هر دو بار موفق به کسب مدال طلا گردید. لذا او به دنبال کسب دو مرتبه مدال طلا توانست بدون پشت سر گذاشتن کنکور به دانشگاه راه یابد.
هنگامی که مریم میرزاخانی به عنوان محصل در دبیرستان مشغول به تحصیل بود، برخی از مقالات او منتشر گردید. او در زمان تحصیل در مقطع کارشناسی نیز بر روی یک یا دو مقاله دیگر نیز فعالیت داشت. ما نیز تلاش داشتیم او را مورد حمایت و یاری قرار دهیم که سرانجام این مقالات نیز به چاپ رسید.
نظریه جهانی ” مریم میرزاخانی”:
دکتر محمودیان همچنین اشاره کرد که امروزه در دانشگاه‌های مختلف دنیا، نظریه‌ای به نام مریم میرزاخانی تدریس می‌شود. اما پیش از آنکه او ایران را ترک کند، سه مقاله مهم ارائه داده بود که با استقبال خوبی روبرو شد. حتی یکی از این مقاله‌ها در کتاب‌های درسی دانشگاهی چاپ شد. این مبحث در کتاب‌های مربوط به “نظریه گراف” آمده و در بسیاری از دانشگاه‌های آمریکا و دیگر کشورهای جهان به دانشجویان آموزش داده می‌شود و با نام مریم میرزاخانی شناخته می‌شود.
وقتی مریم میرزاخانی در مقطع کارشناسی در دانشگاه شریف درس می‌خواند، حتی چند درس از دوره کارشناسی ارشد را نیز گذرانده بود و خود را به یک زمینه خاص محدود نمی‌کرد. به گفته استادانش، او از همان زمان جایگاه بالایی در میان ریاضیدانان و جامعه ریاضی داشت. بسیاری از ریاضیدانان او را با بزرگ‌ترین ریاضیدانان جهان مانند “امی نوتر” مقایسه می‌کنند و به همین دلیل نام او در تاریخ علم ایران جاودان مانده است.
پژوهشکده ای برای نکوداشت مقام علمی این نابغه ایرانی:
استاد نامدار ریاضی دانشگاه شریف در ادامه صحبت‌های خود افزود:
با کمال تأسف در کشور ایران اقدامات برجسته و بزرگی جهت گرامیداشت و تحسین از جایگاه علمی مریم میرزاخانی صورت نگرفت.
لذا مدیران و مسئولین لازم است جهت فعال فعالیت در این حوزه و در قبال بسیاری از نخبگان جوان کشورمان در انجمن ریاضی ایران و دانشگاه شریف پیشگام شده و کارهایی همچون نامگذاری یک مرکز، یک موسسه تحقیقاتی یا بنیانگذاری یک پژوهشکده و … جهت گرامیداشت جایگاه علمی و اقدامات این دانشمند برجسته انجام دهند. مناسب است که مدیران و مسئولان در این عرصه نهایت مساعدت را داشته باشند.
علاوه بر این در گفتگویی که با دیگر اساتید ریاضی دانشگاه صنعتی شریف به نام دکتر بیژن طهوری زنگنه که مریم میرزاخانی در کلاس درس ایشان شرکت می‌کرد، اظهار داشت:
نخستین ایام دیدار و آشنایی من با پروفسور مریم میرزاخانی مربوط به هنگام برگزاری دوره‌هایی به نام “آشنایی با ریاضیات” بود که دوره‌های مذکور از سال ۱۳۷۵ در محل دانشگاه صنعتی شریف جهت محصلان و دانش آموزان با استعداد مقطع دبیرستان برگزار می‌شد تا سطح علاقه و گرایش آنها را جهت انجام تحصیلات در رشته ریاضیات بالا برده و در عین حال درس ریاضی در آنها بهبود یافته و مهارت بیشتری پیدا کنند. بدین ترتیب خانم مریم میرزاخانی نیز در این کلاس‌های آموزشی که تحت نظر من بود، شرکت می‌کرد.
نمره ۲۰ استاد به مریم:
در ادامه گفتگو، دکتر بیژن طهوری مریم میرزاخانی را به عنوان شخصیتی برجسته، اخلاق مدار، پرتکاپو و فروتن یاد کرده و بیان نمود، از جمله دروسی که ایشان در دانشگاه صنعتی شریف در کلاس‌های من شرکت داشتند، درسی به نام «نظریه احتمال» به حالت مطالعه انفرادی بود که شیوه آن به این صورت بود که دانشجویان بدون حضور فیزیکی در کلاس‌های درس، به بررسی و مطالعه موضوعات و مباحث درسی پرداخته و در این راستا استاد راهنما او را مورد یاری و حمایت قرار می‌دهد.
در این درس مریم میرزاخانی موفق شد نمره ۲۰ را از من دریافت کند. هرچند ایشان در زمان تحصیل در دانشگاه واحدهای کثیر و متعددی را با من پشت سر گذاشته و ارتباط علمی پیوسته‌ای را در کنار هم داشتیم.
در عین حال استاد ریاضی دانشگاه شریف بیان نمود:
حتی پس از پایان یافتن تحصیلات ایشان از دانشگاه شریف، همچنان ارتباط علمی من و مریم میرزاخانی برقرار بود.
لذا زمانی که ایشان توانست مدرک دکترای خود را از دانشگاه هاروارد کسب نموده و همچنین بورسیه دانشگاه پرینستون به او تعلق گرفت، درخواست ویزا جهت اقامت در کشور آمریکا انجام داد که این موضوع به مدت هفت ماه به طول انجامید. ولی در این دوران مریم میرزاخانی در کشور ایران همچنان مشغول تحقیقات و مطالعات علمی بود.
دوری از جنجال های رسانه ای:
در حالی که دکتر زنگنه با صراحت بیان نمود، پروفسور مریم میرزاخانی هیچگونه رغبت و گرایشی جهت قرار گرفتن در مرکز توجه رسانه‌ها نداشت، اضافه کرد:
با کمال تاسف از حدود چهار سال گذشته ایشان دچار بیماری سرطان بودند که هرچند در این سال‌ها پرقدرت، مستحکم و امیدوار به کارهای خود ادامه می‌دادند.
لذا تعدادی از اقدامات شامخ و مهم علمی او همانند کسب جایزه فیلدز و آموزش و رسیدگی به دانشجویان در زمان بیماری او صورت گرفت. ولی تنها مسئله‌ای که از آن اجتناب داشتند، چنین بود که در حوزه عمومی و رسانه‌ای قرار نگیرد.
این موضوع به حدی بود که حتی پس از کسب جوایز متعدد به جهت روحیه خاص خود، در رویکردهای جنجالی و توجه رسانه‌ای ورود نکرد.
استاد مریم میرزاخانی در مابقی بیانات خود خاطرنشان کرد، پس از آنکه ایشان توانست جایزه بزرگ ریاضی فیلدز را کسب نماید، پیوسته از توجه در حوزه رسانه‌ها و نشریات به شدت روی گردان بود. لذا حتی پس از دریافت جایزه و سفری که به ایران داشتند، تلاش داشتند روابط خود را فقط منحصر به دیدار و ارتباطات خانوادگی نمایند.
همچنین ایشان در هنگام اقامت در کشور آمریکا نیز به هیچ وجه علاقه‌ای به مورد توجه قرار گرفتن نداشته و فقط جایزه‌های علمی و سمت‌های علمی را قبول می‌کردند. در این راستا هرگونه اعطای جایزه و مراسمات تقدیر و سپاس غیرعلمی اجتناب کرده و در آنها شرکت نمی‌کرد.
در مجموع پروفسور مریم میرزاخانی در هیچ جمعی به استثنای مجالس علمی حضور نیافته و چیزی که برای او اهمیت داشت، برخورداری از آرامش و ادامه دادن به تلاش‌ها و فعالیت‌های علمی بوده است.
دکتر زنگنه اظهار داشت:
مریم میرزاخانی هیچ گفتگویی را با هیچ یک از نشریات و رسانه‌های داخل کشور و یا خارجی نداشته است. حتی خاطرم هست یکی از استادان دانشگاه امیرکبیر گفتگویی را در حوزه علمی با ایشان داشته و مقرر بود این مصاحبه در خبرنامه انجمن علمی کشور انتشار یابد.
در شرایطی که ایشان متن مصاحبه را تایید کرده بودند، ولی در ادامه از به چاپ رسیدن آن در خبرنامه صرف نظر کرده و علاقه نداشتند در حوزه رسانه‌ای به ایشان پرداخته شود.
استاد ریاضی با صراحت ادامه داد: نابغه و دانشمند برجسته مریم میرزاخانی دارای شخصیتی بسیار با اخلاق، با نزاکت و خاشع بودند. ویژگی‌های اخلاقی و رفتاری او به شکلی بود که در عین معرفی شدن به عنوان یک شخصیت نخبه، روابط خود را با دوستان سال‌های دانش‌آموزی و دانشجویی خاتمه نداده به حالتی با دیگران مواجه نمی‌شد که دیگران پی ببرند با یک شخصیت نابغه و بی‌نظیر روبرو هستند.
جهان شخصیت بزرگی را از دست داد:
در این مصاحبه به نزد دکتر محمود فتوحی ریاست دانشگاه صنعتی شریف رفتیم که ایشان به دنبال درگذشت پروفسور مریم میرزاخانی دانشمند و نابغه برجسته ریاضی دنیا بیان کرد:
زمانی که من به گروه آموزشی دانشگاه صنعتی شریف ملحق شدم، پروفسور میرزاخانی در کشور آمریکا مشغول تحصیل بوده و ارتباط من با ایشان از نزدیک نبود، ولی آگاهم زمانی که خانم میرزاخانی در سال سوم مقطع متوسطه تحصیل کرده و هنوز به دوره پیش دانشگاهی راه نیافته بود، جهت شرکت در آزمون‌های المپیاد جهانی ریاضی به خارج از کشور رفته و توانست در المپیاد جهانی مدال طلا را کسب نماید. پس از آن در دانشکده ریاضی دانشگاه صنعتی شریف حضور یافته و به تحصیلات خود ادامه داد.
خاطرنشان کرد، با توجه به اینکه دکتر مریم میرزاخانی یکی از نخبه‌ها و نوابغ ریاضی بوده، توانست از جمله مهم‌ترین جایزه علمی در حوزه ریاضی به اسم جایزه فیلدز را به خود اختصاص دهد که این جایزه هم سطح جایزه نوبل می‌باشد.
در ادامه افزود:
با وجودی که من دیدار نزدیکی با ایشان نداشتم، ولی همه اساتید او اذعان داشتند، مریم میرزاخانی دارای شخصیتی بسیار فروتن و در حالی که از جهت علمی به شدت بی‌نظیر و شامخ بود. به عبارت دیگر ویژگی‌های اخلاقی او فوق العاده بوده و قطع به یقین در جامعه علمی به ویژه در میان دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف شهرت داشت.
ریاست دانشگاه صنعتی شریف تصریح نمود:
بدون شک از دست دادن پروفسور مریم میرزاخانی ضایعه بزرگ و دردناکی برای جهان علمی بوده در آینده می شد از دستاوردها و موفقیت‌های بیشتر این دانشمند بهره گرفت.
ولی با کمال تأسف مرگ مجال بیشتری برای زندگی به او نداده و من از سوی خود و تمامی جامعه علمی دانشگاه صنعتی شریف رحلت ایشان را به جامعه علمی دنیا، تمامی اعضای دانشگاه صنعتی شریف و خانواده بزرگوارش عرض تسلیت می‌کنم.
دکتر فتوحی اضافه کرد:
آنگونه که من متوجه شدم، طی سال‌هایی که دکتر مریم میرزاخانی در کشور آمریکا مشغول به تحصیل بود، چندین مرتبه به کشور ایران بازگشته و دستاوردها و پژوهش‌های علمی خود را با دانشجویان و اساتید کشورمان به اشتراک گذاشتند.
علاوه بر این بیشتر کسانی که از دانشگاه صنعتی شریف تحصیلات خود را به پایان رسانده‌اند، ارتباط خود را با این دانشگاه حفظ کرده و زمانی که ایشان در جایگاه استاد دانشگاه استنفورد مشغول به کار بود، با برخی از فارغ التحصیلان دانشگاه صنعتی شریف که در دانشگاه استنفورد فعالیت داشتند، روابط بسیار خوبی داشته و آنها را مورد حمایت قرار می دادند.
در عین حال دکتر میرزاخانی همچنان روابط خود را با اساتیدش در دانشکده ریاضی دانشگاه شریف ادامه داده و ارتباط مطلوبی با آنها داشت.
مریم تجسم هر آن چیزی بود که یک ریاضیدان و دانشمند باید باشد:
در کنار مطالب نقل شده از سوی نشریات و رسانه‌های داخل کشور، بسیاری از اشخاص برجسته خارجی نیز در مواجهه با خبر وفات پروفسور مریم میرزاخانی بازتاب‌هایی داشتند.
برای نمونه مارک تسیر لاوین، ریاست دانشگاه استنفورد، همان دانشگاهی که مریم میرزاخانی در جایگاه استاد شروع به کار کرد، با منتشر کردن یک بیانیه وفات مریم میرزاخانی را حزن انگیز دانسته و بیان نمود:
او یک ریاضیدان، فرضیه پرداز برجسته و همچنین فروتن بود که تنها به این جهت راضی به کسب جوایز می‌شد که این موضوع برای سایر زنان دنیا انگیزه زیادی را به دنبال داشته و راه او را ادامه دهند.
مریم در مدت کوتاهی از بین ما رفت، ولی اثرات مهم و ماندگار او بر روی هزاران زنی که به عنوان الگو از مریم میرزاخانی در دنبال کردن مسیر علمی تبعیت می‌کردند، ماندگار خواهد بود.
او اضافه کرد:
جایگاه او به منزله یک دانشمند و تأثیر برجسته و بنیادی او بسیار با اهمیت و مستحکم بوده و همیشه جای او در این مکان، دانشگاه استنفورد و همه دنیا گرامی و خالی خواهد ماند.
از دیگر استادهای ریاضی دانشگاه استنفورد به نام استیون کرشهف که به عنوان همکار پروفسور مریم میرزاخانی فعالیت داشت، بیان نمود: موضوعی که باعث خاص شدن میرزاخانی گردیده و به شدت او را از سایر ریاضیدانان متفاوت می‌کرد، ریشه‌دار بودن، خلاقیت و ابتکار عملی بود که او در زمینه مرتبط کردن بسیاری از رویدادها و مسائل داشته است.
همچنین رالف ال کوهن و باربارا کیمبال براونینگ، اساتید ریاضی دانشگاه استنفورد و همکاران پروفسور مریم میرزاخانی در برابر رحلت میرزاخانی اظهار داشتند:
مریم به منزله یک همکار بی‌نظیر بود. او نه فقط یک محقق جسور محسوب می‌شد، بلکه به عنوان یک مشاور دکترای فوق العاده عمل می‌کرد.
به عبارت دیگر مریم تجسم هر موضوعی بود که لازم بود یک ریاضیدان و دانشمند از آن برخوردار باشد. این موارد شامل کوشش و شکیبایی در حل مسائلی که تاکنون لاینحل مانده و یا استنباط و درک موضوعاتی که تاکنون فهمیده نشده بودند. این موضوع نتیجه جستجوی فکری، لذت و خشنودی بود که مریم میرزاخانی از جزئی‌ترین دستاوردها احساس می‌کرد.
بدین ترتیب دکتر مریم میرزاخانی اولین زن ریاضیدان بزرگ دنیا محسوب می‌شود که توانست جایزه مدال فیلدز را کسب نماید. مدال مذکور به عنوان بالاترین و برترین جایزه علمی در رشته ریاضی بوده و آن را در جایگاه نوبل ریاضیات می‌شناسند.
برای هر چهار سال یک مرتبه مدال فیلدز به برترین ریاضیدانان جهان که در سن زیر چهل سال باشند، واگذار می‌شود. در سال ۲۰۱۴ میلادی پروفسور مریم میرزاخانی فارغ التحصیل دانشگاه صنعتی شریف در مقطع کارشناسی و همچنین در مقطع دکترا دانش آموخته دانشگاه هاروارد و استاد دانشگاه استنفورد، موفق به کسب این جایزه شد. خاطرنشان می‌کنیم ایشان طی سال‌های ۱۹۹۴ و ۱۹۹۵ برنده مدال طلای المپیاد دانش‌آموزی ریاضی جهان بوده است.
پروفسور مریم میرزاخانی در جایی بیان نمود:
با وجودی که برنامه‌های کاری و علمی من به شدت وسیع است، ولی من از ریاضیات بسیار احساس لذت می‌کنم. چرا که در آن زیبایی و ظرافت ویژه‌ای وجود دارد.
او در سال‌های قبل از مرگ در کنار الکس اسکین از دانشگاه شیکاگو سعی در حل و فصل گروهی از مسائل ریاضی بود که بیشتر آنها نزدیک به صد سال است که مورد بحث و جدل فیزیکدانان قرار داشته و از جمله آنها مسئله مسیر یک توپ بیلیارد در یک میز چند ضلعی می‌باشد. با کمال تأسف تقدیر و دست اجل فرصت نداد این بانوی نخبه و پیشگام ایرانی به ادامه فعالیت‌های علمی خود بپردازد.
درگذشت
در تیرماه سال ۱۳۹۶، خبر ناراحت‌کننده‌ای منتشر شد: مریم میرزاخانی، دانشمند و نابغه ریاضی، به دلیل بیماری سرطان در یکی از بیمارستان‌های آمریکا بستری شده و تحت درمان قرار دارد. مشخص شد که چهار سال قبل، سرطان پستان در بدن او تشخیص داده شده بود و بیماری حتی به مغز استخوان‌هایش نیز رسیده بود.
به همین دلیل، پدر و مادرش برای مراقبت از او به آمریکا سفر کردند. اما متأسفانه در روز ۲۳ تیرماه ۱۳۹۶، مریم میرزاخانی در چهل سالگی، در بیمارستانی در کالیفرنیا چشم از جهان فروبست.
خبر درگذشت این ریاضیدان بزرگ، به مدت یک روز در رسانه‌های سراسر جهان بازتاب گسترده‌ای داشت. این خبر در سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی به سرعت پخش شد و واکنش‌های زیادی برانگیخت، تا جایی که نام مریم میرزاخانی در آن روز به یکی از موضوعات برتر توییتر تبدیل شد.
مریم میرزاخانی، با وجود روحیه جنگنده و امید فراوانش، پس از چهار سال درمان سخت و طاقت‌فرسا — که کمتر کسی از جزئیات آن باخبر بود — در نهایت تسلیم بیماری شد. او دستاوردهای درخشان و ابداعات علمی خود را در جوانی، به مرگ زودهنگام واگذار کرد.
همسر مریم میرزاخانی در خصوص او بیان کرده:
پس از آنکه پزشکان بیماری سرطان را در وجود او تشخیص دادند، مریم گفت که جریان زندگی هیچ عدالتی ندارد. هنگامی که در یک خانواده ایده آل و با داشتن هوش و استعداد زیاد متولد شدم نیز عادلانه نبود. به همین دلیل هم اکنون هیچ اعتراضی در این زمینه ندارم. او دارای یک برنامه شفاف بوده و به طور کامل آگاه بود، قصد انجام چه کاری را دارد.
زمانی که دیگران او را سرمشق خود می‌خواندند، از خودم سوال می‌کردم چگونه امکان دارد؟! چرا که دنباله‌روی از او چندان سهل نبود. از آن جهت که او انسان ویژه‌ای و دارای ذهن پرقدرت بوده و کاملاً آگاه بود از حیات و زندگی به دنبال چه چیزی است.
با وجودی که مریم میرزاخانی بسیار سریع از میان ما رخت بر بست، ولی نقش بسزایی که وجود و زندگی او بر روی تعداد کثیری از زنان دنیا به جا گذاشت تا با پیروی از او به انجام تحصیلات در رشته ریاضی و علوم وارد شوند، ماندگار خواهد بود.
با توجه به اینکه دختر مریم میرزاخانی در کشور آمریکا سکونت داشت، لذا پیکر این دانشمند بزرگ در آرامگاه لاس گاتوس مموریال پارک (Los Gatos Memorial Park) واقع در شهر سن خوزه از ایالت کالیفرنیا طی یک مراسم مختصر و خصوصی تدفین شد.
سال‌های گذشته مریم میرزاخانی در یک گفتگو اظهار داشت: جهت متوجه شدن زیبایی و جلوه‌گری ریاضیات لازم است تا انرژی و کوشش داشته باشید. در عین حال او با صراحت گفته بود، برایش اهمیت ندارد دخترش در آینده به عنوان ریاضیدان فعالیت کند یا خیر و در ادامه افزود:
امید دارم دخترم و در مجموع تمامی کودکان نگاه جدی‌تری را نسبت به ریاضی داشته باشند. همچنین در زمره کسانی نباشند که تا صحبت از ریاضی به میان می‌رسد، روی خود را برگردانده و بیان کنند ما از ریاضی هیچ چیزی سرمان نمی‌شود. چرا که اغلب مردم موقعیتی را برای خود اختصاص نمی‌دهند تا در زمینه ریاضی تفکر کنند. در شرایطی که ریاضی تأثیر زیادی در صحیح فکر کردن انسان‌ها دارد.
این دانشمند نابغه در آخرین پستی که در شبکه فیسبوک خود منتشر کرد، چنین نوشت:
هرچه بیشتر روی ریاضیات وقت گذاشتم، بیشتر هیجان‌زده شدم.
پس از آنکه مریم میرزاخانی دار فانی را وداع گفت،مارک تسیر لاوین رئیس دانشگاه استنفورد در وب سایت این دانشگاه چنین مطلبی را منتشر کرد:
او از جمله ریاضیدانان و محققان برجسته، بی‌نظیر و فروتن بود که تنها به این منظور جوایز را کسب می‌کرد تا این موضوع سرمشقی برای سایر زنان باشد. او به سرعت از میان ما رفت، ولی اثراتی که بر زندگی هزاران زن به جا گذاشت تا با تاسی از او، تحصیلاتی را در حوزه ریاضیات سایر علوم انجام داده و پژوهش نمایند، همواره جاوید خواهد بود.