پاسخ تمرین‌های درس ششم علوم کلاس چهارم
درس سنگ‌ها
**فعالیت اول: سنگ‌ها را بشناسیم**
در این فعالیت، از شما خواسته شده تا چند سنگ مختلف جمع‌آوری کنید و آن‌ها را با دقت نگاه کنید. می‌توانید به رنگ، اندازه، زبری یا صافی سطح سنگ‌ها توجه کنید. همچنین می‌توانید با کشیدن سنگ روی یک کاغذ سفید، اثر آن را ببینید. این مشاهدات به شما کمک می‌کند تا تفاوت سنگ‌ها را بهتر درک کنید.
**فعالیت دوم: سنگ‌ها از چه موادی ساخته شده‌اند؟**
برخی از سنگ‌ها از دانه‌های ریز یا درشتی تشکیل شده‌اند. برای این فعالیت، یک سنگ مانند سنگ‌دانه‌های کنار رودخانه یا یک تکه آجر بردارید. آن را با دقت نگاه کنید. ممکن است بتوانید دانه‌های کوچک و مختلفی را در آن ببینید. این دانه‌ها در واقع مواد معدنی مختلفی هستند که در کنار هم قرار گرفته‌اند و سنگ را به وجود آورده‌اند.
**فعالیت سوم: سنگ‌ها چگونه تشکیل می‌شوند؟**
سنگ‌ها به روش‌های گوناگونی به وجود می‌آیند. برای درک این موضوع، یک تکه خمیر بازی بردارید و آن را به شکل‌های مختلف درآورید. این کار نشان می‌دهد که برخی سنگ‌ها بر اثر فشار و گرمای زیاد، شکل خود را تغییر می‌دهند. سنگ‌های دیگر هم از سفت شدن مواد مذاب یا از به هم چسبیدن ذرات ریز دیگر سنگ‌ها تشکیل می‌شوند.
**فعالیت چهارم: سنگ‌ها در کجاها یافت می‌شوند؟**
سنگ‌ها تقریباً در همه جای کره زمین وجود دارند. کوه‌ها، تپه‌ها، بستر رودخانه‌ها و حتی زیر خاک از سنگ ساخته شده‌اند. در این فعالیت، خوب است به محیط اطراف خود مانند حیاط مدرسه، پارک یا کوچه نگاه کنید و ببینید در کدام قسمت‌ها می‌توانید سنگ پیدا کنید.
**فعالیت پنجم: سنگ‌ها چه فایده‌هایی دارند؟**
ما در زندگی روزمره از سنگ‌ها استفاده‌های زیادی می‌کنیم. از سنگ برای ساختن خانه، پل، دیوار و بسیاری از ساختمان‌ها استفاده می‌شود. همچنین برخی سنگ‌ها برای تزئینات به کار می‌روند. در این بخش، فکر کنید و ببینید چه چیزهای دیگری در اطراف شما از سنگ ساخته شده است.
**عنوان درس: سنگ‌ها | موضوع: یادگیری گام‌به‌گام | پایه چهارم دبستان**
سنگ‌ها همه جا هستند. ما آن‌ها را در کوه‌ها، در پارک‌ها، در کنار رودخانه‌ها و حتی در دیوار خانه‌مان می‌بینیم. اما آیا تا به حال فکر کرده‌اید که این سنگ‌ها از کجا آمده‌اند و چگونه به وجود آمده‌اند؟
سنگ‌ها از مواد مختلفی ساخته شده‌اند. این مواد، سال‌های بسیار طولانی در کنار هم جمع شده و سفت و سخت شده‌اند تا به شکل سنگ درآیند. دانشمندان سنگ‌ها را به سه گروه اصلی تقسیم می‌کنند: سنگ‌های آذرین، سنگ‌های رسوبی و سنگ‌های دگرگونی.
**سنگ‌های آذرین:**
این سنگ‌ها از سرد شدن مواد مذاب و بسیار داغی به نام ماگما به وجود می‌آیند. ماگما درون زمین است و وقتی به سطح زمین می‌آید، سرد شده و سنگ می‌سازد. گرانیت و بازالت نمونه‌هایی از این نوع سنگ هستند.
**سنگ‌های رسوبی:**
این سنگ‌ها از جمع شدن و به هم فشرده شدن ذرات ریز دیگر سنگ‌ها، شن و ماسه، یا حتی بقایای گیاهان و جانوران در طی سالیان بسیار درست می‌شوند. این لایه‌ها روی هم انباشته شده و بعد از مدتی طولانی سفت و محکم می‌گردند. سنگ‌هایی مانند ماسه‌سنگ و سنگ آهک از این دسته هستند. این سنگ‌ها گاهی فسیل هم در خود دارند. فسیل‌ها بقایای جانوران یا گیاهان قدیمی هستند که در بین سنگ‌ها حفظ شده‌اند.
**سنگ‌های دگرگونی:**
این سنگ‌ها در ابتدا از انواع دیگر سنگ‌ها (آذرین یا رسوبی) بوده‌اند. اما بر اثر گرمای بسیار زیاد و فشار زیادی که در اعماق زمین به آن‌ها وارد می‌شود، شکل اولیه خود را از دست داده و کاملاً تغییر می‌کنند و به سنگ‌های جدید و محکم‌تری تبدیل می‌شوند. برای مثال، وقتی سنگ آهک تحت حرارت و فشار قرار می‌گیرد، به سنگ مرمر تبدیل می‌شود.
ما از سنگ‌ها در زندگی روزمره خود استفاده‌های زیادی می‌کنیم. از سنگ‌ها برای ساختن خانه، پل، خیابان و بسیاری چیزهای دیگر استفاده می‌شود. برخی از سنگ‌ها نیز برای تزئینات به کار می‌روند، مانند سنگ مرمر که بسیار زیباست.
پس سنگ‌ها فقط تکه‌های ساده و بی‌حرکت نیستند. هر سنگ داستان طولانی و جالبی از زمین دارد که چگونگی تشکیل آن را برای ما تعریف می‌کند.
درس ششم ۶ علوم پایه چهارم سنگ ها
درس ششم علوم کلاس چهارم: سنگ‌ها
پاسخ تمرین‌های درس سنگ‌ها
**فعالیت صفحه ۴۹**
سنگ‌های مختلفی را جمع‌آوری کنید. با دقت به آن‌ها نگاه کنید. آیا همه آن‌ها یک‌شکل و هم‌رنگ هستند؟ تفاوت‌ها و شباهت‌های بین آن‌ها را با هم مقایسه کنید.
**گفت‌وگو صفحه ۵۰**
درباره این سوال در کلاس گفت‌وگو کنید: سنگ‌ها از کجا می‌آیند و چگونه به وجود می‌آیند؟
**فکر کنید صفحه ۵۱**
به این موضوع فکر کنید که آیا می‌توان از سنگ‌ها در ساختمان‌سازی و ساخت بناهای تاریخی استفاده کرد؟ چرا سنگ برای این کارها مناسب است؟
**فعالیت صفحه ۵۱**
یک تکه سنگ نمک را در یک لیوان آب بیندازید. بعد از چند دقیقه چه اتفاقی می‌افتد؟ آیا سنگ نمک در آب حل می‌شود؟ حالا مقداری از آن آب را بچشید. مزه آن چگونه است؟
**فعالیت صفحه ۵۲**
با استفاده از یک ذره‌بین، سنگ‌های مختلف را از نزدیک نگاه کنید. دانه‌ها و مواد تشکیل‌دهنده آن‌ها را ببینید. آیا همه سنگ‌ها مانند هم هستند؟
**فعالیت صفحات ۵۳ و ۵۴**
در این فعالیت، با انجام یک آزمایش ساده، با چگونگی تشکیل برخی از سنگ‌ها آشنا خواهید شد. دستورالعمل داخل کتاب را به دقت دنبال کنید.
**فعالیت صفحه ۵۵**
درباره کاربردهای مختلف سنگ‌ها در زندگی روزمره تحقیق کنید. مثلاً از سنگ در کجاها استفاده می‌شود؟ (مانند ساختمان‌سازی، پل‌سازی، مجسمه‌سازی و…)
**جمع‌آوری اطلاعات صفحه ۵۶**
در مورد انواع سنگ‌هایی که در منطقه شما یافت می‌شود یا در صنعت و ساخت‌وساز از آن‌ها استفاده می‌شود، اطلاعاتی جمع‌آوری کنید و به کلاس گزارش دهید.
**جمع‌آوری اطلاعات صفحه ۵۷**
درباره سنگ‌های قیمتی و زیبا تحقیق کنید. این سنگ‌ها چه ویژگی‌هایی دارند و معمولاً از کجا استخراج می‌شوند؟
جواب فعالیت صفحه ۴۹ علوم چهارم
وسایل مورد نیاز: ماژیک ضد آب، مداد، دفترچه، ذره‌بین، یک سکه و چند سنگ
۱- چند سنگ مختلف از اطراف خانه یا مدرسه جمع کنید و با خود به کلاس بیاورید.
۲- روی هر سنگ با ماژیک یک شماره بزنید.
۳- سنگ‌ها را با دقت نگاه کنید.
۴- با سکه روی هر سنگ یک خط بکشید. چه اتفاقی می‌افتد؟
پاسخ: روی بعضی سنگ‌ها خط می‌افتد و روی بعضی دیگر نه.
۵- این بار سنگ‌ها را با ذره‌بین نگاه کنید.
نتیجه مشاهده‌های خود را در جدول زیر وارد کنید.
| مشاهده ها | رنگ | صافی یا زبری | اندازه ذرّه های تشکیل دهنده | سکّه روی سنگ خراش |
| شماره سنگ | ریز | درشت | ایجاد می‌کند | ایجاد نمیکند |
| 1 | آبی | ریز | ✅ | |
| 2 | قرمز | درشت | ❌ | |
| 3 | مشکی | متوسط | ✅ | |
| 4 | فیروزه ای | ریز | ❌ | |
| 5 | خاکستری | درشت | ✅ |
جواب گفت‌وگو صفحه 50 علوم چهارم
به شکل نگاه کنید. سپس، درباره سوال‌های زیر با هم گروه‌های خود صحبت کنید:
– اندازه سنگ‌ها در نقطه شماره (۱) با نقطه شماره (۲) چه فرقی دارد؟
پاسخ: در نقطه شماره ۱، سنگ‌ها بزرگتر هستند.
– از نقطه شماره (۱) تا نقطه شماره (۲)، شکل سنگ‌ها چه تغییری کرده است؟
پاسخ: در نقطه شماره ۲، سنگ‌ها ریزتر و کمی صاف‌تر شده‌اند.
– اندازه و شکل سنگ‌های نقطه شماره (۲) با سنگ‌های نقطه شماره (۳) چه تفاوت‌هایی دارد؟
پاسخ: در نقطه شماره ۳، سنگ‌ها باز هم کوچک‌تر و صاف‌تر شده‌اند.
از این گفت‌وگو چه می‌فهمید؟
پاسخ: وقتی سنگ‌ها در بستر رودخانه با هم برخورد می‌کنند، می‌شکنند و قطعات کوچک‌تری از آن‌ها جدا می‌شود. سپس این قطعات در طول مسیر به یکدیگر ساییده شده و سطح آن‌ها صاف و هموار می‌گردد.
جواب فکر کنید صفحه ۵۱ علوم چهارم
سنگ الف) این سنگ در کناره و بالای رودخانه قرار دارد. معمولاً این سنگ‌ها تیز و گوشه‌دار هستند و شکل صافی ندارند.
سنگ ب) این سنگ‌ها در مسیر رودخانه دیده می‌شوند. به خاطر حرکت آب و برخورد با سنگ‌های دیگر، کم‌کم گوشه‌هایشان از بین رفته و کمی صاف‌تر شده‌اند.
سنگ ج) این سنگ‌ها در انتهای مسیر و در کف رودخانه یافت می‌شوند. به دلیل غلتیدن و حرکت طولانی در آب، کاملاً صاف و گرد شده‌اند و معمولاً سطح همواری دارند.
جواب فعالیت صفحه ۵۱ علوم چهارم
وسایل مورد نیاز: یک ظرف شیشهای یا پلاستیکی شفاف (مثل آکواریوم)، آب، یک صفحه تخت و نازک، سنگ‌ریزه، یک لیوان، شن و ماسه
روش انجام کار:
۱. داخل ظرف را تا نیمه از آب پر کنید.
۲. صفحه تخت را به صورت کج داخل ظرف بگذارید.
۳. یک لیوان پر از سنگ‌ریزه را روی صفحه بریزید.
۴. همین کار را با شن و سپس با ماسه انجام دهید.
۵. چیزهایی که می‌بینید را یادداشت کنید.
نتیجه مشاهده: مواد ریخته شده در ظرف به صورت لایه‌لایه روی هم قرار گرفتند.
– از این آزمایش چه می‌آموزید؟
پاسخ: ذرات رسوب به صورت موازی و مرتب ته‌نشین می‌شوند؛ به همین دلیل است که سنگ‌های رسوبی به شکل لایه‌لایه دیده می‌شوند.
پاسخ فعالیت‌های درس ۶ علوم چهارم
جواب فعالیت صفحه ۵۲ علوم چهارم
وسایل مورد نیاز: یک کیسه پلاستیکی محکم، قاشق چوبی، آب، گچ، دستکش، شن و سنگ‌ریزه
روش ساخت یک نمونه سنگ رسوبی:
۱- دو لیوان آب داخل کیسه پلاستیکی بریزید و سپس یک لیوان گچ به آن اضافه کنید.
۲- با قاشق چوبی مواد داخل کیسه را خوب مخلوط کنید.
۳- سنگ‌ریزه‌ها را به مخلوط درون کیسه بیفزایید.
۴- حالا یک لیوان شن نیز به ترکیب اضافه کنید.
۵- مدتی منتظر بمانید تا مواد درون کیسه کاملاً خشک شود.
۶- بعد از خشک شدن، سنگ ساخته‌شده را از کیسه خارج کنید. چه چیزی می‌بینید؟
پاسخ: این سنگ شبیه به یک سنگ رسوبی است که در آن دانه‌های ریز و درشت و انواع مختلفی از مواد به چشم می‌خورد.
جواب فعالیت صفحه ۵۳ و ۵۴ علوم چهارم
وسایل مورد نیاز: کره، شکلات، یک سه‌پایه، توری فلزی، قاشق، چراغ الکلی و یک ظرف مقاوم به حرارت
۱. ابتدا یک ظرف فلزی یا شیشهای را روی چراغ الکلی قرار دهید.
۲. مقداری کره و تکه‌های شکلات جامد داخل ظرف بریزید.
۳. صبر کنید تا کره و شکلات در اثر حرارت کم‌کم آب شوند.
۴. با قاشق محتویات ظرف را به آرامی هم بزنید تا کاملاً یکدست شوند.
۵. حالا فکر کنید اگر ظرف را از روی شعله بردارید، چه اتفاقی می‌افتد؟
پاسخ: مخلوط کره و شکلات ذوب‌شده، به تدریج سفت خواهد شد.
۶. اجازه دهید مخلوط سرد شود. چه چیزی می‌بینید؟ مشاهده خود را با حدس اولیه مقایسه کنید.
پاسخ: مخلوط کره و شکلات دوباره جامد می‌شود.
– از این آزمایش چه نتیجه‌ای می‌گیرید؟
پاسخ: برخی مواد با گرم شدن، از جامد به مایع تبدیل می‌شوند و با سرد شدن دوباره به حالت جامد برمی‌گردند.
جواب فعالیت صفحه ۵۵ علوم چهارم
وسایل مورد نیاز: یک سوزن کوتاه با نوک گرد، یک تابه کوچک که دسته دارد، یک لیوان، یک بشقاب، مقداری گِل رس و دستکش
۱. اول، همراه دوستانتان با گِل رس، چندین توپک کوچک درست کنید.
۲. سپس با سوزن، وسط هر توپک را سوراخ کنید. بعد از این کار، صبر کنید تا توپک‌ها کاملاً خشک شوند.
۳. حالا با کمک یک بزرگتر، بعضی از توپک‌های خشک شده را حرارت دهید.
* فکر می‌کنید کدام یک از این توپک‌ها وقتی داخل آب قرار بگیرند، شکلشان تغییر نمیکند و سالم می‌مانند؟
پاسخ: آن‌هایی که بیشتر در معرض حرارت قرار گرفته‌اند.
* برای اینکه ببینید حدس شما درست است یا نه، یک آزمایش ساده انجام دهید.
* در پایان، با توپک‌های سالم و محکم، می‌توانید وسایل تزیینی مثل تسبیح، گردنبند یا دستبند درست کنید و سپس آن‌ها را رنگ‌آمیزی کنید.
جواب جمع آوری اطلاعات صفحه ۵۶ علوم چهارم
در کلاس، با هم گروهی‌هایتان در مورد روش ساخت خشت و آجر و دلیل محکم بودن خانه‌های خشتی و آجری تحقیق کنید و سپس نتیجه را به کلاس ارائه دهید.
پاسخ: ابتدا خاک را آماده می‌کنند و به آن آب اضافه می‌کنند. سپس یک یا دو روز صبر می‌کنند تا خاک کاملاً خیس بخورد. بعد از این مدت، خاک و آب را با هم مخلوط می‌کنند تا به صورت گل درآید و روی آن را می‌پوشانند تا گل به خوبی عمل آید. وقتی گل آماده شد، آن را می‌برند و داخل قالب‌های از پیش آماده شده می‌ریزند. گل اضافی که از قالب بیرون زده است، جدا می‌کنند. سپس قالب را برمی‌گردانند و گل قالب گرفته را در یک جای صاف خالی می‌کنند. بعد از این کار، روی آن را می‌پوشانند تا خشت ترک برندارد. پس از خشک شدن، به این قطعات، خشت می‌گویند. در مرحله آخر، خشت‌ها را در کوره می‌چینند و با حرارت دادن، آن‌ها را می‌پزند. بعد از پختن، به این محصول، آجر سنتی گفته می‌شود.
جواب جمع آوری اطلاعات صفحه ۵۷ علوم چهارم
در کارخانه‌های ذوب آهن، فلز آهن را از سنگ‌های مخصوصی به نام سنگ آهن تولید می‌کنند. در ایران، سنگ‌های مختلف دیگری هم وجود دارند که از آن‌ها مواد مفید زیادی به دست می‌آید. درباره‌ی این سنگ‌ها و موادی که از آن‌ها تهیه می‌شود تحقیق کنید و موارد استفاده‌ی آن‌ها را در قالب یک گزارش به کلاس ارائه دهید.
برخی از این سنگ‌ها و کاربردهای آن‌ها عبارت‌اند از:
– **سنگ مرمر**: در ساخت‌وساز ساختمان‌ها به کار می‌رود.
– **سنگ نمک**: از آن نمک خوراکی تهیه می‌شود.
– **سنگ فیروزه**: برای ساخت جواهرات و زیورآلات استفاده می‌شود.
– **سنگ پا**: برای نظافت شخصی و نیز در صنعت برش چوب کاربرد دارد.