تربت جام، شهری در استان خراسان رضوی، با فرهنگی غنی و تاریخچه‌ای پربار، میزبان بازی‌های محلی متنوعی است که نسل به نسل منتقل شده‌اند. این بازی‌ها نه تنها وسیله‌ای برای سرگرمی بوده‌اند، بلکه نقش مهمی در تقویت روابط اجتماعی و حفظ هویت فرهنگی منطقه ایفا کرده‌اند.
**بازی‌های محلی تربت جام**
در تربت جام، بازی‌های محلی متعددی وجود دارد که هر یک دارای تاریخچه و روش اجرای خاص خود هستند. در ادامه به معرفی برخی از این بازی‌ها می‌پردازیم:
**1. کشتی چوخه**
کشتی چوخه یکی از ورزش‌های سنتی و محبوب در تربت جام است که شباهت زیادی به کشتی‌های سنتی دیگر مناطق خراسان دارد.
*تاریخچه:* این کشتی از دیرباز در جشن‌های عروسی، ایام نوروز و سیزده‌بدر در روستاهای تربت جام برگزار می‌شده است. کشتی‌گیران جبه‌ای از برک سیاه یا قهوه‌ای به نام “چوخه” به تن می‌کنند و کمربند پارچه‌ای به دور کمر می‌بندند.
*روش اجرا:* کشتی‌گیران تنها مجاز به استفاده از دست و پاهای خود و فنون مربوط به این کشتی هستند. برنده کسی است که پشت حریف را به خاک برساند. در این مراسم معمولاً ساز و دهل نواخته می‌شود و تماشاگران کشتی‌گیران را تشویق می‌کنند. برنده معمولاً جوایزی مانند گوسفند، قالی یا پشتی دریافت می‌کند.
**2. بازی‌های آیینی**
حرکات و بازی‌های آیینی در تربت جام ریشه در تاریخ و گذشته این قوم دارد و می‌تواند بزمی، رزمی، عرفانی و… باشد. برخی از این بازی‌ها منسوخ شده و برخی دیگر رو به فراموشی هستند.
*تاریخچه:* اجرای حرکات آیینی که نام “بازی” به خود گرفته است، تنوع زیادی دارد. برخی از این بازی‌ها مانند “دوروغه” و “هی همبه” از بین رفته‌اند و برخی دیگر مانند “گل پتی خان” رو به فراموشی هستند.
*روش اجرا:* این بازی‌ها معمولاً شامل حرکات موزون و هماهنگ هستند که با موسیقی محلی همراهی می‌شوند. هر بازی دارای قواعد و روش اجرای خاص خود است که نسل به نسل منتقل شده است.
**3. بازی‌های کودکان و نوجوانان**
بازی‌های محلی کودکان و نوجوانان در تربت جام تنوع زیادی دارد و شامل بازی‌هایی مانند “پادشاه و زیرک”، “کبد بدی”، “کو حق مه”، “نه رِگه”، “هفت سنگ”، “گو، گزل، پندیل”، “اَتل متل”، “اُستا سه پایه”، “بُجول بازی”، “گرگم به هوا”، “گل یا پوچ”، “چشم مرغک”، “قایم موشک”، “خیری خیدی (یک پا)”، “وسط بازی”، “توشله بازی”، “سنگ به مشتک”، “طناب بازی”، “سنگ چله پاچله را بپا”، “سردرختی و پا درختی”، “الختو (خروس جنگی بازی)”، “حشمه حنمو”، “قلقلوکا”، “قوقوئکا”، “لیلی کو”، “کلاه وردشک”، “کلاه پشت سرکا”، “استاسوارک”، “هرنگ هرنگ”، “هی هوشت”، “یک قل دوقل (رگچه بازی)” و… می‌شود.
*تاریخچه:* این بازی‌ها سالیان دراز نسل به نسل کودکان و نوجوانان و حتی بزرگسالان را به خود مشغول داشته و علاوه بر سرگرمی، اوقات خوشی را برای آنان فراهم می‌آورده است.
*روش اجرا:* هر یک از این بازی‌ها دارای قواعد و روش اجرای خاص خود هستند که معمولاً به صورت گروهی و در فضای باز انجام می‌شوند.
**نتیجه‌گیری**
بازی‌های محلی تربت جام بازتابی از فرهنگ، تاریخ و هویت این منطقه هستند. حفظ و احیای این بازی‌ها نه تنها به عنوان میراث فرهنگی، بلکه به عنوان وسیله‌ای برای تقویت روابط اجتماعی و انتقال ارزش‌های فرهنگی به نسل‌های آینده اهمیت دارد.
مقاله بازی محلی جورابین منبع بسیار خوبی برای یادگیری بیشتر است.
در صورت علاقه‌مندی، مطلب بازی محلی کیچ زور را از دست ندهید.
اگر به این موضوع علاقه دارید، حتماً بازی محلی هفت سنگ را بخوانید.
برای اطلاعات بیشتر، به مقاله چوب بازی افغانی محلی مراجعه کنید.