سازهای بادی کیسهای که به آنها بگپایپ هم گفته میشود، در نقاط مختلف جهان با شکلها و نامهای گوناگونی دیده میشوند. این سازها در بسیاری از مناطق از جمله اروپا، خاورمیانه، مدیترانه و حتی در قارههایی مانند آمریکا و استرالیا رواج دارند. یکی از شناختهشدهترین انواع آن، ساز بگپایپ اسکاتلندی است. در ادامه این مطلب از وبلاگ آموزشگاه موسیقی الهام، اطلاعات بیشتری درباره این ساز جذاب و خاص کسب خواهید کرد.
معرفی ساز بگ پایپ یا نی اسکاتلندی (نی انبان)
ساز بگپایپ که به آن نیلبک اسکاتلندی هم میگویند، یک ساز بادی است. در این ساز، چند زبانه وجود دارد که هوا به طور پیوسته از یک کیسهٔ ثابت به داخل آنها فرستاده میشود.
اگرچه معروف ترین نوع این ساز در اسکاتلند رواج دارد، اما باید بدانید که بگپایپ در گذشته در بسیاری از نقاط دنیا از جمله اروپا، شمال آفریقا، غرب آسیا، ترکیه، قفقاز و اطراف خلیج فارس نواخته میشده و قدمتی بیش از هزار سال دارد.
این ساز از چهار نی، یک لوله برای دمیدن هوا و یک کیسه تشکیل شده است. نی اصلی که نقش ملودی را مینوازد، در واقع یک نی دوبل است و علاوه بر آن، دو نی تنور و یک نی باس نیز دارد.
نی اصلی برای نواختن مودهای mixolydian ساخته شده و محدوده صدایی آن از یک نت پایه شروع میشود، یک پرده بمتر از آن را نیز در بر میگیرد و تا یک اکتاو بالاتر از نت پایه ادامه پیدا میکند. نت پایه در این ساز نت A (لا) است و نیهای همراهکننده (Drones) بر اساس این نت کوک میشوند. نی اصلی میتواند ۹ نت مختلف را بنوازد که به ترتیب عبارتاند از:
سل بم، لا بم، سی، دو، ر، می، فا، سل بالا و لا بالا.
نتهای این ساز معمولاً با کلید ر (D) ماژور نوشته میشوند. به دلیل نبودن نتهای کروماتیک (نیمپردهای)، تغییر کلید باعث تغییر مود (Mode) در موسیقی آن میشود.
جنس چوب به کار رفته در ساختن این ساز معمولاً از درخت خاس کریسمس، درخت پروانه یا شمشاد جنگلی است. در مدلهای جدیدتر، از چوب آبنوس و همچنین مواد دیگری مانند عاج، شاخ، نیکل و فولاد ضدزنگ نیز استفاده میکنند.
تاریخچه ساز بگ پایپ یا نی اسکاتلندی (Bagpipe)
شواهد قطعی وجود ندارند که نشان دهند این ساز اسکاتلندی در زمانهای بسیار قدیم، پیش از امپراتوری روم، وجود داشته است. با این حال، برخی نوشتهها و تصاویر به جا مانده از گذشتههای دور، از رواج این ساز در آن دوران خبر میدهند.
بر اساس برخی گزارشها، یک پیکره از بگپایپ روی سنگنوشتهای متعلق به تمدن هیتیها در منطقهای به نام ایویوک پیدا شده که قدمت آن به هزار سال قبل از میلاد میرسد. برخی از پژوهشگران نیز معتقدند ساز باستانی یونانیها به نام «آسکالوس» که از پوست ساخته میشد و با نی نواخته میشده، در واقع نوعی بگپایپ اولیه بوده است.
در سده دوم پس از میلاد، تاریخنویسی به نام سوئتینوس از نرون، امپراتور روم، یاد کرده که سازی به نام تیبیا آتریکولاریس مینواخته. همچنین نویسندهای دیگر به نام دیو کرایسوستوم، در نوشتههایش به یکی از فرمانروایان همعصرش اشاره میکند که با دهان خود نیها را به صدا درمیآورده و همزمان کیفهای را که زیر بغلش قرار داشته فشار میداده است.
از آغاز هزاره دوم میلادی، تصویر بگپایپ به تدریج در آثار هنری و نگارگریهای اروپای غربی پدیدار شد. همچنین در یک کتاب دستنویس مربوط به سده سیزدهم میلادی که در شمال فرانسه تهیه شده، نگارههای متعددی از این ساز دیده میشود.
اگرچه پیش از سده چهاردهم میلادی، نشانههای کمی از بگپایپ در جزایر بریتانیا وجود دارد، اما به طور غیرمستقیم در داستانهای کانتربری (که حدود سال ۱۳۸۰ میلادی نوشته شدهاند) به این ساز اشاره شده است.
انواع ساز بگ پایپ یا نی اسکاتلندی (Bagpipe) ؛
دهها گونه مختلف از ساز بگپایپ در سراسر اروپا و خاورمیانه و همچنین در کشورهایی که قبلاً زیر نظر امپراتوری بریتانیا بودند، دیده میشود. معمولاً وقتی نام بگپایپ میآید، مردم به یاد نوع اسکاتلندی آن میافتند، اما این موضوع باعث شده است که تنوع بسیار زیاد و انواع گوناگون این ساز در مناطق مختلف کمتر دیده شود.
در گذشته، یکی از کاربردهای اصلی بگپایپ، نواختن برای همراهی رقصهای محلی بود. اما امروزه با گسترش گروههای موسیقی، ضبط آهنگها و کمرنگ شدن نقش رقصهای سنتی، استفاده از این ساز در مراسم رقص کاهش پیدا کرده است.
ساختار ساز اسکاتلندی بگ پایپ (Bagpipe)
یک نیانبان دستکم از این بخشها تشکیل شده است: یک کیسهی ذخیرهی هوا، یک لبهی نوازنده (چانتر) و معمولاً یک یا چند لولهی صوتی ثابت (واخوان). خیلی از نیانبانها بیش از یک واخوان و گاهی حتی بیش از یک لبهی نوازنده دارند که در قالبهای گوناگون ساخته میشوند. این لولهها توسط قطعات اتصالدهنده به کیسه متصل میشوند. هر یک از این لولهها نقش مهمی در ایجاد تغییرات صوتی و آهنگسازی دارند.