گوشهها در موسیقی ایرانی نقش بسیار مهمی دارند. در نوشتههای پیشین، معنی و مفهوم گوشه توضیح داده شد. هر گوشه نام ویژهای برای خود دارد؛ اما دلیل انتخاب این نامها برای گوشههای ردیف موسیقی سنتی ایران چه بوده است؟ پاسخ این پرسش را در ادامه این نوشته در وبلاگ ندابلاگ مطالعه کنید.
گوشه در موسیقی سنتی ایران
گوشهها قطعههای موسیقی ایرانی هستند که از گذشته به یادگار مانده و استادان این هنر، آنها را گردآوری کردهاند و به شاگردان آموزش میدهند.
هر دستگاه در موسیقی سنتی ایران، شامل چندین گوشه است. این گوشهها را استادان گوناگون به شیوههای کمی متفاوت — اما در اصل بسیار شبیه به هم — ثبت کردهاند. منبع اصلی گردآوری گوشهها، معمولاً نواختههای موسیقیدانان محلی در مناطق مختلف ایران بوده است.
برآورد شده که نزدیک به ۳۰۰ گوشه در موسیقی ایرانی وجود دارد و یادگیری کامل آنها سالهای طولانی زمان و تمرین نیاز دارد.
دلیل انتخاب نامهای گوشهها در ردیف موسیقی ایرانی
در موسیقی سنتی ایران، مجموعهای از نغمهها و آهنگها وجود دارد که به آن «ردیف» میگویند. این ردیف به بخشهای کوچکتری تقسیم میشود که هر کدام را یک «گوشه» مینامند. هر گوشه نام خاص خود را دارد.
این نامها معمولاً به دلایل مختلفی انتخاب شدهاند. برخی از نامها از اشخاص، مکانها یا داستانهای قدیمی گرفته شدهاند. برخی دیگر حال و هوای خاص آن گوشه موسیقایی را نشان میدهند، مثلاً ممکن است نام یک گوشه معنای شادی یا اندوه داشته باشد. گاهی هم نام یک گوشه به مناسبت یک رویداد تاریخی یا یک شعر معروف انتخاب شده است.
به طور کلی، این نامها مانند کلیدی هستند که فضای عاطفی و ویژگیهای آن قطعه موسیقی را به نوازنده و شنونده یادآوری میکنند و به حفظ و انتقال بهتر این میراث موسیقایی کمک کردهاند.
علت نامگذاری اسامی گوشه ها
این گوشههای آوازی از منابع مختلفی الهام گرفتهاند:
۱ – از مناطق مختلف ایران زمین: مانند زابل، عراق، خاوران، آذربایجان، بختیاری، گیلان، شوشتر و…
۲ – از نام استادان و هنرمندان موسیقی: مانند محمد صادقخانی و مهدی ضرابی (در آواز بیات ترک)، مرادخانی (در دستگاه ماهور)، نیداوود (در دستگاه همایون)، جوادخانی (در گوشه رضوی دستگاه شور)، حسن موسی (در آواز ابوعطا) و…
۳ – توصیفکننده طبیعت و زیباییهای جهان: مانند سپهر، بحر نور، چکاوک، سارنج، نوروز عرب و عجم و…
۴ – بیانکننده احساسات و عواطف درونی: مانند حزین، مویه، راز و نیاز، سوز و گداز، کرشمه، جامهدران و…
۵ – برگرفته از داستانهای ادبی و عاشقانه: مانند خسرو و شیرین، لیلی و مجنون
۶ – الهامگرفته از صداهای محیط اطراف: مانند رنگ شتر، زنگوله، ناقوس، قطار و…