حتما شما هم آهنگ زیبای “چوپان تنها” را شنیدهاید و از نوای دلنشین آن لذت بردهاید. این صدای گوشنواز از ساز خاصی به نام پن فلوت تولید میشود. پن فلوت که با نامهای زامپونیا یا سازدهنی سرخپوستان نیز شناخته میشود، نوعی فلوت و از سازهای سنتی مردم اینکا در آمریکای جنوبی است. در ادامه این نوشته از وبلاگ ندابلاگ، بیشتر با این ساز آشنا خواهیم شد.
پن فلوت سازدهنی سرخپوستا
این ساز از چهار تا هجده نی با اندازههای مختلف ساخته میشود. نیها از بزرگ به کوچک کنار هم چیده شدهاند و یک سر آنها بسته است.
برای نواختن پن فلوت و ایجاد آهنگ، کافی است نوازنده به صورت افقی در سر باز نیها بدمد. لبه تیز داخل هر نی، صدا را تولید میکند. هر نی یک نت اصلی مشخص دارد و با تغییر فشار هوا و حالت لبها، نتهای دیگر نیز قابل اجرا هستند. نوازندگان ساز زامپونیا در جهان بسیار اندک هستند.
در آمریکای جنوبی، برای ساخت و کوک دقیق این ساز، معمولاً از دانههای خشک ذرت یا سنگریزههای کوچک استفاده میکنند و آنها را در انتهای هر نی قرار میدهند.
سازندگان پن فلوت امروزی که آن را به شکل منحنی رومانیایی میسازند، معمولاً از موم زنبور عسل برای کوک کردن ساز استفاده میکنند و این کار را با ابزارهای مخصوصی انجام میدهند. همچنین برای کوک کردن، از چوبپنبه و دریچههای لاستیکی هم بهره میبرند که کار با آنها سریعتر و آسانتر است.
نواختن پن فلوت به این صورت است که نوازنده در لبه تیز و بازِ نیها، به صورت افقی میدمد. این دمش، مجموعهای منظم از ضربههای هوایی ایجاد میکند که در طول لوله به امواج صوتی تبدیل میشوند. هر نی یا لوله برای یک نت خاص کوک شده که به آن نت پایه میگویند.
اگر نوازنده با شدت بیشتری بدمد و لبهایش را محکمتر روی ساز فشار دهد (کاری که به آن اوربلو یا زیاد دمیدن میگویند)، نتهایی با فرکانس بالاتر از نت پایه یا همان هارمونیکها تولید میشوند.
دسته بندی ظاهری پن فلوت
پنفلوتهای دو ردیفه: در این نوع پنفلوت، چیدمان نتها دقیقاً مانند کلیدهای پیانو است و به همین دلیل یادگیری و نواختن آن آسانتر میباشد. این ساز بیشتر در کشورهای آمریکای جنوبی رواج دارد.
پنفلوتهای تک ردیفه: این مدل معمولاً با گام سل ماژور کوک میشود و برای اجرای بعضی از نتها، لازم است زاویه دمیدن هوا را تغییر دهید.
پنفلوت منحنی: جالبترین نوآوری که رومانیاییها در ساخت پنفلوت به وجود آوردند، خمیده کردن بدنه ساز بود. این تغییر نه تنها ظاهر ساز را زیباتر کرد، بلکه نواختن آن را نیز راحتتر نمود و حرکت دست و لب بر روی ساز را آسان کرد.