در دنیای موسیقی کلاسیک، کلمهای به نام «تم» زیاد شنیده میشود. تم را میتوان قلب تپنده و بخش اصلی یک قطعه موسیقی دانست. اما چرا این بخش تا این اندازه مهم است؟ تم دقیقاً چه قسمت از موسیقی است و چطور میتوان آن را در یک قطعه تشخیص داد؟ در این نوشته از وبلاگ ندابلاگ، همراه ما باشید تا با مفهوم تم در موسیقی بیشتر آشنا شوید.
تم در موسیقی چیست؟
در موسیقی، به ایده اصلی و ملودی مشخص یک قطعه، «تم» میگویند. این ملودیِ بهیادماندنی، هسته مرکزی آهنگ است و ممکن است کل قطعه بر اساس آن ساخته شده باشد. معمولاً این تم در ابتدای اثر شنیده میشود و مواد اولیه برای ادامه قطعه را فراهم میکند.
یک تم میتواند از یک ایده کوچک یا چندین ایده به هم پیوسته تشکیل شود و در طول آهنگ بارها تکرار گردد. در هر بار تکرار، ممکن است این ملودی دقیقاً مثل دفعه قبل باشد یا با تغییرات کوچک و جدیدی ارائه شود. در واقع، تم مانند چسبی است که بخشهای مختلف یک قطعه را به هم وصل میکند و به آن وحدت میبخشد.
بسیاری از آثار موسیقی کلاسیک و همچنین موسیقی فیلمها، حول یک یا چند تم اصلی شکل میگیرند. در موسیقی غربی نیز تم به ملودی کوتاهی گفته میشود که در سرتاسر قطعه تکرار و گسترش پیدا میکند. حتی در موسیقی مدرن، ریف اصلی و مشهور یک آهنگ را میتوان نوعی تم به حساب آورد.
بسیاری از موسیقیدانان، تم را مهمترین بخش یک قطعه و قلب تپنده آن میدانند، چون دقیقاً همین بخش است که در ذهن شنونده باقی میماند. یک نمونه بسیار معروف، چهار نت آغازین سمفونی پنجم بتهوون است. شاید اگر بخشهای دیگر این سمفونی نواخته شود، کمتر کسی آن را تشخیص دهد؛ اما با شنیدن تنها همان چهار نت اول، اکثر مردم قطعه را به خاطر میآورند!
قطعات از نظر تعداد تم
یک قطعهٔ موسیقی ممکن است تنها یک درونمایه یا چندین درونمایه داشته باشد. در بیشتر موارد، فوگها تنها یک درونمایه دارند، در حالی که سوناتها معمولاً چندین درونمایه را در بر میگیرند. با این حال، برخی از آثار موسیقی فاقد یک ملودی مشخص و تکرارشونده هستند؛ به این گونه قطعات، آتماتیک گفته میشود. به عنوان نمونه میتوان به بعضی از ساختههای آهنگسازانی مانند آرنولد شونبرگ، آنتون وبرن، آلبان برگ و آلویس هابا اشاره کرد.