واریاسیونها (که به معنای تنوعها هستند) در واقع شیوهای برای آراستن و زیباسازی یک ملودی اصلی محسوب میشوند. در سادهترین حالت، ابتدا یک تم یا نغمهٔ اصلی معرفی میشود و سپس در بخشهای بعدی، با افزودن تزئینات، تغییر در ریتم یا بافت، شکل تازهای به خود میگیرد. در این قسمت از وبلاگ ندابلاگ، بیشتر با فرم واریاسیون در موسیقی آشنا خواهید شد.
واریاسیون در موسیقی
واریاسیون یک روش اصلی در ساختن قطعات موسیقی است. در این روش، یک ایده یا تم موسیقایی اولیه را در نظر میگیرند و سپس با ایجاد تغییراتی در ملودی، هارمونی و بافت آن، قطعات مختلفی بر اساس آن میسازند. هر یک از این قطعات، حال و هوای مخصوص به خود را دارند.
هر توالی ریتمیک از نتها میتواند به عنوان ایده اصلی یا موتیف استفاده شود، به شرطی که ویژگیهای خیلی پیچیده و گوناگونی نداشته باشد. این ایده اصلی با تکرار در قطعه حضور پیدا میکند، اما این تکرار میتواند دقیق و بدون تغییر باشد، یا این که با تغییراتی همراه شود و گسترش یابد.
در تکرارهای دقیق و بدون تغییر، همه ویژگیهای طرح اولیه و روابط بین نتها حفظ میشود. همچنین، اگر تغییراتی مانند وارونه کردن، معکوس کردن، کوچک یا بزرگ کردنِ الگوی نتها اتفاق بیفتد، اما مشخصههای اصلی و رابطه نتها دقیقاً حفظ شده باشد، باز هم آن را یک تکرار دقیق میدانند.
تکرارهای تغییر یافته معمولاً در طول فرآیند واریاسیون ظاهر میشوند. این نوع تکرارها تنوع ایجاد میکنند و میتوانند ایدههای موسیقایی جدیدی بسازند که بعداً در قطعه مورد استفاده قرار گیرند. برخی از این تغییرات، فقط در بخشهای کوتاه و مقطعی رخ میدهند که به آنها واریانت میگویند. این واریانتها تأثیر چندانی در روند کلی قطعه ندارند یا تأثیر آنها بسیار کم است.
موتسارت استاد این فرم
موتسارت در استفاده از این قالب موسیقایی مهارت داشت و از آن در آثار مختلفی مانند کنسرتوها، دیورتیمنتوها، سرنادها و گاهی در کوارتتهای زهی و سوناتهای پیانو بهره برد. بتهوون نیز در ساختن واریاسیون تبحر داشت و حتی بر پایه ملودیهای موتسارت هم قطعاتی آفرید. آهنگسازان پس از آنان نیز روی موضوعات گوناگون — از آهنگهای محلی تا آریاهای اپرا — واریاسیون ساختند.
واریاسیون نمونه جالبی است که نشان میدهد شنوندگان معمولاً به چه نوع تکرارهایی علاقه دارند و از چه تکرارهایی خوششان نمیآید.
این تصور درست نیست که هر شنوندهای در نخستین برخورد با یک قطعه موسیقی به فرم واریاسیون، بتواند آن را به طور کامل بفهمد و همه تغییرات را از هم تشخیص دهد. با این حال، آشنایی با ساختار کلی یک قطعه واریاسیون برای هر شنوندۀ ضروری است، چه بتواند تغییرات را از هم جدا کند و چه نتواند. با کمی اطلاعات اولیه، تشخیص طرح کلی یک قطعه واریاسیون — چه از آهنگسازان قدیم و چه جدید — کار دشواری نیست.
به طور معمول، در واریاسیون به سبک کلاسیک، تم اصلی با تغییراتی در ملودی، تزئینات، سرعت اجرا، هارمونی یا حتی بزرگ و کوچک کردن آن دگرگون میشود؛ اما بخشهای همراهیکننده اغلب متفاوت هستند و ارتباط چندانی با تم اصلی ندارند.
در تعریف کلی، واریاسیون تکنیکی در موسیقی است که در آن یک ایده ملودیک با آرایشهای جدید و در شکلهای مختلف ارائه میشود، به گونهای که با حالت اولیه آن تفاوت داشته باشد.