در بسیاری از جشنها و آیینهای سنتی چین، صدای ویژه و آشناای شنیده میشود. این صدا از ساز قدیمیای به نام شنگ به وجود میآید. شنگ یکی از سازهای باستانی و ارزشمند در فرهنگ چین محسوب میشود. برای دانستن بیشتر درباره این ساز، ادامه این نوشته را در وبلاگ ندابلاگ دنبال کنید.
آشنایی با ساز شنگ
شنگ از کهنترین سازهای چینی به شمار میرود که در غرب گاهی آن را «ارگ چینی» مینامند.
این ساز از دسته سازهای دهنی با زبانه آزاد است و از چندین لوله عمودی تشکیل شده است. پیشینه آن به حدود سه هزار سال قبل بازمیگردد و در زمان دودمان یین (بین سالهای ۱۴۰۱ تا ۱۱۲۲ پیش از میلاد) در میان مردم چین رواج داشته است.
شنگ همچنین از سازهای اصلی در اپراهای چینی مانند اپرای کونگـو و دیگر گونههای نمایشی موسیقایی است. در چین شمالی، گروههای کوچک موسیقی محلی که شامل سازهای بادی و کوبهای هستند، نیز در اجراهای خود از شنگ بهره میبرند.
در ارکسترهای بزرگ و امروزی چین، این ساز هم برای نواختن ملودی و هم به عنوان ساز همراهیکننده به کار میرود.
تعداد محدودی از آهنگسازان غیرچینی مانند آنسوک شین، لو هاریسون، تیم ریشر، دانیل بیارناسون، گوس جانسن و کریستوفر آدلر نیز در آثار خود از شنگ استفاده کردهاند.
بر اساس برخی روایات، شنگ برای نخستین بار توسط ژوهان وایلد و پر آمیوت در جریان سفرهایشان به چین در سالهای ۱۷۴۰ و ۱۷۷۷ میلادی به اروپا معرفی شد. با این حال، شواهدی وجود دارد که نشان میدهد سازهای با زبانه آزاد مشابه شنگ، حدود یک قرن پیش از آن در اروپا شناخته شده بودند.
تاریخچه ساز شنگ
نخستین بار در نوشتههای بسیار قدیمی مربوط به ۱۴۰۰ تا ۱۲۰۰ سال پیش از میلاد، از سازهای بادی چینی با زبانه آزاد به نامهای «هه» و «یو» یاد شده است. بعدها در متون، این سازها گونههایی از ساز «شنگ» معرفی شدند.
همچنین واژه «شنگ» برای نخستین بار در برخی از شعرهای کتاب «شیجینگ» مربوط به سده هفتم پیش از میلاد دیده میشود.
در سده هشتم میلادی، سه ساز «یو» و سه ساز «شنگ» به دربار ژاپن فرستاده شد و سپس در خزانه سلطنتی «شوسوئین» در شهر نارا نگهداری شدند. همه این سازها دارای هفده لوله با یک دهانه خمیده و بلند بودند و بسیار شبیه به ساز شنگ سنتی هستند که امروزه نیز نواخته میشود. با این حال، در طول سدهها گونههای مختلفی از این ساز با شمار لولههای متفاوت و نیز نمونههای کروماتیک آن ثبت و توصیف شدهاند.
طرز تولید صدا در ساز شنگ
برخلاف زبانههای تنها، زبانههای دوتایی و زبانههای آزادِ نوکتیز که با تغییر شدت دمش، زیر و بم صدا را تغییر میدهند، در یک فرکانس ثابت به لرزش درمیآیند.
اگر سوراخی روی پایپ شنگ بسته شود، تمام طول پایپ با همان فرکانس زبانه به ارتعاش درمیآید و صدا تشدید میشود. اما اگر سوراخ باز باشد، فرکانس با حالت تشدید برابر نیست و صدایی تولید نمیشود. شنگ با عمل دمیدن نواخته میشود و نوازنده میتواند صدایی پیوسته و بدون وقفه ایجاد کند.
ارتقای ساز
از سال ۱۹۵۰، استاد سرشناس شنگ، هو تیان کوان، کوشش فراوانی برای بهتر کردن کیفیت صدا و روشهای نواختن شنگ سنتی که دارای ۱۷ نی بود، انجام داد. در سال ۱۹۵۷، او نخستین کسی بود که قطعهای را به صورت تکنوازی با شنگ اجرا کرد. این ساز به هیچ وسیله جانبی دیگری نیاز ندارد. پس از سالها تلاش، استاد هو توانست شنگ سنتی را به ۳۰ نی گسترش دهد و اولین فردی بود که کنسرتو پیانوی «رود زرد» را با این شنگ ۳۰ نی به اجرا درآورد.
از دهه ۱۹۶۰ به بعد، بسیاری از نوازندگان و سازندگان شنگ، گونههای جدید و امروزیتری از این ساز را پدید آوردند. یکی از افراد مهم در پیشرفت شنگ و ساخت نوع ۳۶ نی با صدای زیر (سوپرانو)، سازنده نامدار «سان رو گویی» بود. امروزه سه گونه اصلی شنگ، یعنی شنگ سوپرانو، شنگ آلتو و شنگ باس، در ارکسترهای مدرن چین مورد استفاده قرار میگیرند.