نی از سازهای کهن است که صدایی غمگین و دلنشین دارد. این ساز در اندازههای گوناگون، از ۳۰ تا ۸۰ سانتیمتر ساخته میشود و قطر آن نیز بین یک و نیم تا سه سانتیمتر است. در ادامه این نوشته در وبلاگ ندابلاگ، بیشتر با گونههای مختلف نی آشنا خواهید شد.
نحوه نواختن ساز نی
نی یک ساز ساده و قدیمی است که با دمیدن هوا در آن به صدا درمیآید. این ساز سوراخی در بالای خود دارد که نوازنده هوا را از طریق آن به داخل میدمد. بیشتر هوای دمیده شده از اولین سوراخ باز نی خارج میشود.
نوازنده معمولاً نی را به صورت ایستاده در دست میگیرد و دهانهٔ آن را بین دو دندان جلو یا در میان لبهایش قرار میدهد و سپس در آن میدمد. با باز و بسته کردن سوراخهای نی توسط انگشتان، صدای ساز زیر یا بم میشود.
نی به خودی خود کوک ثابتی ندارد و نوازنده میتواند آن را با سازهای مختلف هماهنگ کند. محدودهٔ صوتی نی حدود دو و نیم اکتاو است و صدای آن به چهار دسته تقسیم میشود:
– صدای بم و بم نرم
– صدای اوج
– صدای غیث
– صدای ذیل
به طور معمول، نوازندگان نی را بین دو دندان پیشین گذاشته و زبان خود را در پایین و پشت آن گرد میکنند. با این حال، برخی استادان مانند جمشید عندلیبی روش دیگری دارند و زبان را در قسمت بالا قرار میدهند.
انگشتگذاری روی نی کار چندان پیچیدهای نیست، اما مهمترین بخش در نواختن این ساز، خلق صدای زیبا و کنترل نفس است.
انواع نی
علاوه بر علاقه و انگیزه برای نواختن ساز نی، داشتن یک ساز خوب و استاندارد هم بسیار مهم است. وقتی سازتان کیفیت مناسبی داشته باشد، صدایی زیبا و رسا تولید میکند و این موضوع، اشتیاق شما برای نواختن و تمرین را بیشتر میکند.
امروزه مدلهای مختلفی از این ساز محبوب در بازار وجود دارد که هر کدام قیمت متفاوتی دارند. از معروفترین انواع نی میتوان به این موارد اشاره کرد:
نی سلطانیان
نی صنایعی
نی شفیعی
نی عارف
نی بیات
نی علوی
انواع نی بر اساس مهر
ساز نی معمولاً با نشانهایی به نام مهر شناخته میشود. تعداد این مهرها نشان میدهد که ساز چه کیفیتی دارد.
اگر روی سازی فقط یک مهر باشد، یعنی ساز ساده و معمولی است. این نوع نی بیشتر برای تزئین یا استفادهٔ نوآموزان مناسب است.
اگر دو مهر روی ساز باشد، کیفیت آن در سطح متوسط قرار دارد.
اما وقتی نی سه مهر دارد، یعنی ساز بسیار باکیفیت و عالی است و معمولاً نوازندگان حرفهای از آن استفاده میکنند.
انواع نی بر اساس ساختمان نی
بر پایهی شکل ساخت و نحوهی استفادهای که از نی میشود، در میان فرهنگهای مختلف، گونههای متفاوتی از این ساز وجود دارد. هر یک از این انواع، نزد نوازندگان و در سبکهای مختلف موسیقی، از محبوبیت ویژهای برخوردار است.
ساز نی کوتاه
صدای بم این نی برای موسیقی محلی ایدهآل است. این نی در مقایسه با دیگر انواع نی، کوتاهتر و کلفتتر است و همین ویژگی باعث میشود صدایش دو رگه و پرحجم باشد.
ساز نی بلند
نی بلند یا نی خرک، یکی از سازهای محبوب در میان مردم ترکمن و نواحی جنوب ایران است. این ساز معمولاً طولی در حدود ۷۰ تا ۸۰ سانتیمتر دارد و روی آن پنج سوراخ تعبیه شده است. صدایی که از این ساز بیرون میآید، حال و هوایی غمگین و پرشور دارد و شنوندگان را تحت تأثیر قرار میدهد.
نی هفت بند
این ساز شبیه به نی معمولی، پنج سوراخ دارد. چهار سوراخ در قسمت رویی آن قرار گرفته و سوراخ پنجم در زیر ساز است. نی مورد نظر از هفت بخش تشکیل شده که بین آنها شش گره دیده میشود. صدای این نی در چهار محدودهٔ اصلی تولید میشود: صدای بم، اوج، غیث و ذیل. برای نواختن، نوازنده سر نی را بین دندانهایش قرار میدهد و با دمیدن هوا در آن، نوای زیبای ساز به گوش میرسد.
قره نی
نی سیاه که در اروپا به آن کلارینت میگویند، روش نواختنش تقریباً شبیه به نی هفت بند است. این ساز معمولاً از جنس چوب آبنوس یا فلز ساخته میشود.
دوزله
این ساز که میان عشایر از علاقهی ویژهای برخوردار است، از دو نی جداگانه ساخته شده که به هم متصل شدهاند. سوراخهای این دو لوله در کنار یکدیگر قرار گرفتهاند، اما هر کدام از آنها به طور مستقل و جدا از دیگری نواخته میشود.