در طول زمان، همیشه کمانچه و ویولن با یکدیگر مقایسه شده‌اند. جالب است بدانید وقتی ویولن برای اولین بار به ایران آمد، مردم به آن «کمانچه فرنگی» می‌گفتند! هر دوی این سازها از دسته سازهای زهی و آرشه‌ای هستند و از نظر ظاهری و نحوه نواختن، نقاط مشترک زیادی دارند. با این حال، تفاوت‌های مهمی نیز بین آن‌ها وجود دارد و هر کدام شخصیت و هویت جداگانه‌ای دارند. در این نوشته از وبلاگ ندابلاگ، به بررسی این تفاوت‌ها می‌پردازیم تا پس از خواندن آن، درک بهتری از هر دو ساز پیدا کنید.
تفاوت کمانچه و ویولن چیست؟
۱. ملیت و تاریخچه
کمانچه یکی از سازهای کهن و اصیل ایرانی است که از دوره‌ی صفویه و قاجار به عنوان یکی از ارکان اصلی موسیقی سنتی ایران شناخته می‌شده. این ساز آنقدر ارزشمند است که سازمان میراث فرهنگی ایران، آن را در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسانده است.
در مقابل، ویولن سازی با ریشه‌ی کاملاً اروپایی است. پیشینه‌ی این ساز به قرن نهم میلادی در اروپا بازمی‌گردد و از قرن شانزدهم به تدریج شکل و صدای آن کامل شده است. از نخستین سازندگان مشهور ویولن می‌توان به گاسپارو برتولتی، که اهل ایتالیا بود، اشاره کرد.
۲. نحوه نواختن
مهم‌ترین فرق بین کمانچه و ویولن، روشی است که آن‌ها نواخته می‌شوند. نوازنده کمانچه معمولاً در حالت نشسته ساز را می‌نوازد و پایه کمانچه را روی زمین، روی صندلی یا روی زانوی خود قرار می‌دهد. سپس ساز را به صورت عمودی نگه می‌دارد و با دست چپ آن را کنترل می‌کند. آرشه نیز با دست راست روی سیم‌ها کشیده می‌شود. وقتی نوازنده کمانچه می‌نوازد، به دلیل حالت عمودی ساز، نمی‌تواند به طور کامل انگشتانش را روی سیم‌ها ببیند. به همین دلیل، وقتی بخواهد سیمی را عوض کند، مجبور است ساز را کمی بچرخاند. اما نوازنده ویولن این مشکل را ندارد؛ چون ساز را ثابت روی شانه چپش قرار می‌دهد و با دست راست آرشه می‌کشد و به راحتی سیم‌ها را می‌بیند. همچنین برای نواختن ویولن حتماً لازم نیست بنشیند و می‌تواند ایستاده هم بنوازد.
۳. اندازه
بزرگ‌ترین اندازه ویولن که به آن سایز کامل یا ۴/۴ می‌گویند و مناسب افراد بزرگ‌سال است، تقریباً ۳۵ سانتی‌متر طول دارد. در مقابل، طول ساز کمانچه از قسمت پایین آن تا انتهای بالای کاسه‌اش به حدود ۸۰ سانتی‌متر می‌رسد.
۴. پوست
کمانچه دارای یک کاسه گرد و توخالی است که روی آن را با یک لایه پوست می‌پوشانند. این پوست نقش بسیار مهمی در ایجاد صدای اصیل و شرقی کمانچه دارد و در سازهای ایرانی دیگری مانند تار نیز از آن استفاده می‌شود. اما در ساز ویولن، چنین پوستی به کار نرفته است.
۵. خرک
یکی از تفاوت‌های کمانچه و ویولن، جایگاه خرک آن‌هاست. در کمانچه، خرک روی پوست ساز قرار گرفته و به همین دلیل صدای ساز کمی گرفته و قدیمی به گوش می‌رسد. اما در ویولن، خرک مستقیماً روی بدنه چوبی ساز قرار دارد و همین باعث می‌شود صدایی شفاف و رسا از آن تولید شود.
۶. تعداد سیم‌ها
ویولن معمولاً چهار سیم دارد. در گذشته، کمانچه فقط سه سیم داشت. بعد از اینکه ویولن به ایران آمد، کمانچه هم با الگوگیری از ویولن، چهارسیم شد.
۷. آرشه
تفاوت اصلی بین کمانچه و ویولن در خود آرشه نیست، چون جنس هر دو آرشه از موی اسب است. آنچه این دو ساز را متمایز می‌کند، روش تنظیمِ کشیدگی موهای آرشه است. در ویولن، یک پیچ در انتهای آرشه وجود دارد که نوازنده به راحتی می‌تواند با چرخاندن آن، موها را سفت یا شل کند. اما آرشه کمانچه این پیچ را ندارد و نوازنده باید با فشار دست خود، میزان کشش موها را به طور مستقیم کنترل کند.