کانن یکی از زیباترین و جذابترین قالبهای موسیقی است. در این سبک، یک خط ملودیک اصلی به صورت لایهای و پلکانی تکرار میشود؛ به این شکل که پس از گذشت چند میزان، همان ملودی دقیقاً از نتهایی پایینتر یا بالاتر دنبال میشود و در نهایت چند صدا با هم تلفیق میشوند.
در میان آثار مشهور، کانن خرچنگی از مجموعه “پیشکشهای موسیقی” اثر یوهان سباستیان باخ، جایگاه ویژهای دارد. اگر دوست دارید بیشتر با این قطعه زیبا و تاریخچه آن آشنا شوید، در ادامه این مطلب از وبلاگ ندابلاگ همراه ما باشید.
کانن خرچنگی باخ
باخ تکنیک کانن خرچنگی (Canon cancrizans) را به سطح بالاتری برد. در این روش، یک خط ملودی هم به صورت معمولی و هم به صورت برعکس قابل اجرا است، درست مانند راه رفتن خرچنگ به سمت عقب. جالب اینجاست که وقتی این دو نسخه – اصلی و معکوس – همزمان پخش میشوند، کاملاً با هم هماهنگ و سازگار هستند. در واقع، کانن خرچنگی از نظر ساختاری شبیه به یک کلمه یا جمله پالیندروم (واروخوان) است.
نام “خرچنگی” به این دلیل انتخاب شده که خرچنگها میتوانند به عقب حرکت کنند. در موسیقی نیز این سبک به کاننی اشاره دارد که در آن یک بخش به صورت معکوس نواخته میشود.
با بررسی این اثر باخ، میتوانیم نبوغ و پیچیدگی موسیقی او را بهتر درک کنیم. در این قطعه، از ساختارهای ریاضی مانند پالیندروم و نوار موبیوس استفاده شده است.
موسیقی باخ در طول دوونیم قرن گذشته، همواره منبعی ارزشمند برای مطالعه و پژوهش موسیقیدانان بوده و هر بار ابعاد تازهای از عمق آثارش را آشکار میسازد.
وقتی به یک قطعه موسیقی گوش میدهیم، با دنبال کردن ملودیها و عناصر آن، میتوانیم روند قطعه را دنبال کنیم. اما گاهی اگر به نتنگاری آن قطعه نیز نگاه کنیم، لایههای پنهان و طرحهای عمیقتری از آن اثر برایمان روشن میشود. این نگاه دوگانه، درک ما را از موسیقی کاملتر میکند.
پیشنهاد میکنیم نگاهی به ویدیویی از مجموعه پرلودهای باخ بیندازیم و بحث را با کانن خرچنگی او و ارتباطش با نوار موبیوس شروع کنیم.
قطعه ابتدا به صورت معمولی اجرا میشود، سپس بار دوم از انتها به ابتدا نواخته میشود. تا اینجا روال عادی است، اما بخش جالب وقتی است که یک صدا همزمان با نسخه معکوس خودش پخش میشود؛ یعنی یکی از ابتدا به انتها و دیگری از انتها به ابتدا.
این همان لایه ویژه و موضوع اصلی بحث ماست. باخ این قطعه را چنان ساخته که همزمان از دو جهت قابل اجرا باشد و باعث شده خطوط ملودی، در عین معکوس بودن، مکمل یکدیگر نیز باشند.
پیشینهی تاریخی قطعهی کانن خرچنگی و پیشکشهای موسیقایی باخ
در سال ۱۷۴۷، یوهان سباستین باخ مجموعهای از کارهای خود را منتشر کرد که امروزه با نام “پیشکشهای موسیقایی” شناخته میشود. این مجموعه شامل قطعاتی مانند کانن، فوگ و دیگر آثار موسیقی است که باخ آنها را تصنیف کرد و به پادشاه پروس، فردریک بزرگ، اهدا نمود.
داستان شکلگیری این مجموعه به دیدار باخ از فردریک دوم در ماه مه سال ۱۷۴۷ در کاخ پوتسدام برمیگردد. باخ در آن زمان به خاطر توانایی بالایش در نواختن بداهه بسیار مشهور بود. در این ملاقات برنامهریزی شده، پادشاه یک ملودی طولانی و دشوار به باخ داد و از او خواست بر پایهٔ آن، یک فوگ سهبخشی را به صورت بداهه بنوازد. باخ این کار را انجام داد و سپس فردریک از او خواست تا یک فوگ ششبخشی نیز بر اساس همان ملودی اجرا کند.
باخ در پاسخ گفت که باید این قطعه را ابتدا روی کاغذ بیاورد و بعد برای پادشاه بفرستد. پس از بازگشت به شهر لایپزیگ، او شروع به کار کرد و چهار ماه بعد، مجموعهٔ پیشکشهای موسیقایی کامل شد. این اثر یکی از کارهایی است که باخ خودش شاهد اجرا و چاپ آن در دوران زندگیاش بود.