اگر به موسیقی ایرانی علاقهمند باشید، حتماً با واژههای تخصصی آن نیز روبرو شدهاید. یکی از واژههای مهم و پرکاربرد در این موسیقی، «گوشه» است. برای اینکه بهتر با این مفهوم آشنا شوید، پیشنهاد میکنیم این نوشته را تا پایان دنبال کنید.
مفهوم گوشه در موسیقی
موسیقی سنتی ایران بر پایه قواعد و چارچوب مشخصی بنا شده که به آن ویژگیهای منحصر به فرد و تفاوتهایی در مقایسه با دیگر سبکهای موسیقی در جهان میبخشد. سه مفهوم گوشه، دستگاه و ردیف، بخشهای اصلی این ساختار را تشکیل میدهند. در این نوشته از وبلاگ ندابلاگ، به تعریف و شرح مفهوم گوشه پرداخته میشود.
در نظریه موسیقی ایرانی، ردیف به مجموعهای از نغمهها و آهنگها گفته میشود که هر کدام از این نغمهها یک گوشه نامیده میشوند. هر گوشه نیز بخشی از یک یا چند دستگاه یا آواز محسوب میگردد.
گوشهها در ساختن قطعات موسیقی کاربرد دارند؛ آنها معمولاً به صورت ثابت برای آموزش ردیف استفاده میشوند، اما در هنگام اجرا میتوانند پایهای برای بداههنوازی و آفرینش آهنگهای تازه باشند.
گوشه یا تیکه
آهنگی که در محدودهای به اندازه چهار نت اجرا میشود و دامنه آن تنها چند نت است. با جابجایی و کشش زمانی این نتها، ملودی یک گوشه شکل میگیرد. به یاد داشته باشیم که هر گوشه دو نت کلیدی به نامهای شاهد و ایست دارد که ویژه خود آن است.
معنای گوشه در موسیقی ایرانی در طول زمان ثابت نبوده و به ویژه پس از دگرگونی مقام به دستگاه، مفهوم آن تغییر کرده است. همچنین شمار گوشهها در ردیفهای گوناگون موسیقی یکسان نیست.
تعریف گوشه را میتوان به شکل دیگری نیز بیان کرد:
“گوشه آهنگی است که معمولاً در محدوده چهار نت یا یک فاصله پنجم اجرا میشود و عموماً از چند نت فراتر نمیرود. در این چند نت تغییر اساسی ایجاد نمیشود، بنابراین نمیتوان برای آن گام مشخصی در نظر گرفت.
گوشهها بخشهای کوچکتر و زیرمجموعههای دیگری ندارند و تنها میتوان برای آنها نتهای شاهد و ایست را مشخص کرد.”
هر نغمه از چندین گوشه تشکیل شده است؛ برای مثال، گیلکی، کردبیات و دوبیتی از گوشههای نغمه دشتی به شمار میروند.