ساز جیمبی که با نام جمبه هم شناخته میشود، یک نوع طبل به شکل جام است که ریشه در غرب آفریقا دارد. گمان میرود این ساز بین ۴۰۰ تا ۸۰۰ سال قدمت داشته باشد و داستانهای بسیاری درباره تاریخچه آن گفته شده است. با این حال، جیمبی در موسیقی امروز جهان نیز جایگاه ویژهای دارد. اگر به شناخت سازهای مختلف علاقهمند هستید، جیمبی یکی از سازهایی است که آشنایی با آن میتواند جالب باشد. برای یادگیری بیشتر درباره این ساز، در ادامه این نوشته از وبلاگ ندابلاگ با ما همراه بمانید.
لغتشناسی
مردم قبیله بامبارا در کشور مالی اعتقاد دارند که نام ساز جیمبی از یک عبارت قدیمی در زبان آنها گرفته شده که میگوید: „همگی با هم در صلح گرد هم آیید“. در زبان بامبارا، بخش اول این عبارت به معنای „جمع شدن“ و بخش دوم آن به معنای „صلح و آشتی“ است. در واقع، نام این ساز نشان میدهد که هدف اصلی از ساختن آن چه بوده است. هدف از به وجود آوردن ساز جیمبی این بود که مردم را در کنار هم قرار دهد و میان آنها صلح و آرامش برقرار کند.
ساختار ساز جیمبی
بدنه
بدنه ساز جیمبی از چوبهای محکم و سنگین ساخته میشود. بهترین و ارزشمندترین نوع چوب برای این ساز، چوب لنکه است. این چوب هم کیفیت صدای ساز را بالا میبرد و هم از نظر معنوی اهمیت دارد. علاوه بر چوب لنکه، از انواع دیگر چوب مانند دجالا، دوگورا و گونی نیز برای ساخت آن استفاده میکنند. درون بدنه جیمبی، یک طرح مارپیچ دقیق و ظریف کندهکاری شده است. در واقع، داخل یک جیمبی مرغوب و خوب نباید صاف و هموار باشد؛ بلکه باید خطوط و فرورفتگیهای ملایمی داشته باشد که روی کیفیت و طنین صدا اثر میگذارند.
پوست
پوست ساز جیمبی معمولاً از پوست خام حیوانات و در بیشتر موارد از پوست بز تهیه میشود. البته از پوست سایر حیوانات مانند گاو، اسب و کانگورو نیز میتوان برای این کار استفاده کرد. پوستهای ضخیمتر مانند پوست گاو، صدایی گرمتر و غنیتر تولید میکنند؛ اما نواختن ضربات سریع و تیز را سختتر میکنند و ممکن است به دست نوازنده پینه وارد کنند.
برای تهیه پوست جیمبی، معمولاً از بزهایی که در مناطق گرم و خشک زندگی میکنند استفاده میشود؛ زیرا این بزها به دلیل تغذیه محدود، چربی کمتری در پوست خود دارند. همچنین در انتخاب بین پوست بز نر و ماده، پوست بز ماده ترجیح داده میشود. با وجود اینکه پوست بز ماده چربی بیشتری دارد، اما به دلیل نرمی و بوی کمتر، طرفدار بیشتری دارد. امروزه در تولید صنعتی جیمبی، اغلب از پوستهای مصنوعی استفاده میشود.
ابعاد جیمبی
ساز جیمبی معمولاً اندازهای در حدود ۵۸ تا ۶۳ سانتیمتر دارد. البته نوع کوچکتر آن که برای کودکان ساخته شده، تنها ۳۰ تا ۳۸ سانتیمتر ارتفاع دارد. پهنای این ساز نیز حدود ۳۳ تا ۳۵ سانتیمتر است و وزن آن بین ۵ تا ۱۳ کیلوگرم میباشد.
تاریخچه ساز جیمبی
داستانهای زیادی درباره چگونگی ساخته شدن ساز جیمبی وجود دارد. به نظر میرسد خاستگاه اصلی این ساز به امپراتوری قدیمی مالی بازمیگردد. برخی میگویند که اولین بار آهنگران بودند که این ساز را ساختند. ساختن این طبل برای آنها یک کار مقدس به شمار میرفت و حتی برای درختی که از آن طبل میساختند، مراسم قربانی برگزار میکردند. مردم آفریقا باور دارند که هر طبل سه روح دارد: روح درختی که چوبش برای ساخت طبل به کار رفته، روح حیوانی که پوستش روی طبل کشیده شده، و روح سازندهای که درخت را بریده و طبل را ساخته است.
کسانی که ساز جیمبی را از آهنگران سفارش میدادند، معمولاً از طبقهای به نام جِلی بودند. جلیها در واقع نوازندگان و راویان تاریخ قوم خود بودند و داستانها و تاریخ مردمشان را به صورت سینه به سینه حفظ میکردند. آنها هنوز هم در غرب آفریقا به همین کار مشغولند. همچنین کسانی که در خانوادههایی با نام خانوادگی جیمبی به دنیا میآمدند، وظیفه داشتند نواختن این ساز را یاد بگیرند. بر اساس سنتهای قدیمی، فقط مردان اجازه داشتند جیمبی بنوازند و حتی امروز هم اگر زنی در آفریقا این ساز را بنوازد، مردم متعجب میشوند.