آیا تا به حال نام “سهتار مشقی” را شنیدهاید؟ برای درک بهتر این موضوع، ابتدا خوب است با مدلهای مختلف سهتار آشنا شویم. در این نوشته از وبلاگ ندابلاگ، شما را با انواع سهتار و همچنین سهتار مشقی بیشتر آشنا میکنیم.
ساز سه تار
سهتار یکی از سازهای سنتی ایران است که با زخمه زدن به سیمهایش نواخته میشود. نوازنده معمولاً با ناخن انگشت سبابه دست راست روی سیمها ضربه میزند. این ساز چهار سیم فلزی دارد که از ابتدای کاسه تا انتهای دسته کشیده شدهاند.
روی دستهٔ سهتار، معمولاً ۲۸ پردهٔ متحرک از جنس روده یا ابریشم بسته میشود. صدای آن لطیف و کمی تودماغی و حزنآلود است. محدودهٔ صدایی آن از نتهای بم تا حدود سه اکتار بالا میرود.
سهتار در گذشته با سازهایی مانند دوتار و تنبور شباهت بیشتری داشت، اما امروزه از نظر ساختار و صدا به تار نزدیکتر است. اگرچه این ساز در اجرای گروهی هم به کار میرود، ولی اغلب در قالب تکنوازی در موسیقی ایرانی نواخته میشود. هر دستگاه موسیقی ایرانی، کوک خاص خود را برای سهتار میطلبد، اما فاصلهٔ سیم اول و دوم معمولاً ثابت و به اندازهٔ یک چهارم یا پنجم پایینرونده است.
انواع ساز سه تار
این ساز از نظر چگونگی ساخت و کیفیت آن به سه گروه اصلی بخشبندی میشود:
سهتار مشقی، سهتار معمولی و سهتار حرفهای.
سه تار مشقی چیست؟
به ساز چوبیای گفته میشود که از نظر ظاهری بسیار شبیه به یک سهتار واقعی است. به طور کلی، سازها از نظر کیفیت و نوع صدایی که تولید میکنند به سه گروه تقسیم میشوند: سازهای مبتدی، نیمهحرفهای و حرفهای.
به سازهای مبتدی، ساز مشقی یا تمرینی هم میگویند.
این سازها با توجه به سطحی که دارند، کیفیت ساخت، صدای متفاوت و قیمتهای مختلفی نیز دارند.
سهتار مشقی یا تمرینی، کیفیت صدای متوسطی دارد و قیمت بالایی ندارد. همانطور که از نامش مشخص است، از سهتار مشقی برای تمرین در مراحل اولیه یادگیری استفاده میشود.
سهتار ساز حساس و ظریفی است و احتمال آسیب دیدن یا شکستن بخشهای آن زیاد است.
وقتی هنرجویی تازه شروع به یادگیری سهتار میکند، هنوز با این ساز به طور کامل آشنا نیست، روش مراقبت از آن را نمیداند و حتی ممکن است در جابهجایی یا در برابر خطرهای محیطی با مشکل روبرو شود. به همین دلیل، سهتار مشقی در مراحل آغازین، بهترین انتخاب برای اوست.
اگر هنرجویی بخواهد به صورت جدی نواختن ساز را دنبال کند، نیاز به تمرین پیوسته و روزانه دارد و بهتر است این تمرین را با یک سهتار مشقی انجام دهد.
سهتار مشقی تفاوتهای زیادی با ساز حرفهای دارد که از جمله این تفاوتها میتوان به جنس چوب، سن ساز و کیفیت صدای آن اشاره کرد.
نکات مثبت و منفی سازهای مشقی
اما چند نکته مهم درباره سازهای مبتدی وجود دارد که خوب است از آنها آگاه باشید.
به طور مثال، سهتارهای مشقی معمولاً قیمت کمتری دارند و در نتیجه کیفیت ساخت آنها نیز پایینتر از سازهای دیگر است.
به همین خاطر، بسیاری از سهتارهای مشقی ممکن است صدای کاملاً درستی نداشته باشند و از اجزایی با کیفیت متوسط در ساخت آنها استفاده شده باشد.
این موضوع گاهی برای هنرجویان تازهکار دردسرساز میشود، چون ممکن است مدام مجبور باشند وقت و هزینه خود را برای کوک کردن یا تعمیر قطعات ساز صرف کنند.
بنابراین بهتر است هنرجویان مبتدی برای خرید اولین ساز خود، از راهنمایی استاد یا نوازندگان با تجربه سهتار کمک بگیرند تا سازی مناسب و اقتصادی انتخاب کنند و با انگیزه بیشتری به یادگیری ادامه دهند.
معایب سه تار مشقی
برخی از سهتارهای تمرینی، سازهایی با کیفیت پایین و قیمت کم هستند و به احتمال زیاد فقط به خاطر هزینه ناچیزشان خرید و فروش میشوند.
همانطور که قبلاً گفتیم، نواختن این نوع سازها میتواند به شیوه نواختن هنرجو آسیب بزند، زیرا سازهای تمرینی بیکیفیت، اشتیاق و علاقه هنرجو را کمرنگ کرده و او را نسبت به ساز بیمیل میکنند.
اگر نوازنده نتواند با چنین سازی صدای مورد نظر خود را تولید کند، دلسرد شده و در نهایت ممکن است نواختن را کنار بگذارد.
ساخت سه تار مشقی
ساز سهتارهای تمرینی یا همان مشقی، امروزه در بسیاری از کارگاهها به شکل انبوه و توسط افراد کمتجربه یا غیرحرفهای ساخته میشوند. در فرآیند ساخت این سازها، دقت فنی و مهارت لازم به کار گرفته نمیشود. از سوی دیگر، بیشتر سازندگان حرفهای و باتجربه، تمایلی به ساخت سهتار مشقی ندارند. دلیل آنان این است که احساس میکنند ساختن چنین سازهایی، در واقع باعث از دست رفتن زمان و انرژی آنها میشود.