باندورا یک ساز موسیقی محلی اوکراینی است که با زه یا سیم نواخته میشود. تا حدود دهه ۱۹۴۰، این ساز بیشتر با نام کوبزا شناخته میشد. باندورا از نظر شکل و ساختار، تلفیقی از سازهای زیتر و لوت به شمار میآید و جایگاه ویژهای در سابقه موسیقی اوکراین دارد. در گذشته، نوازندگان این ساز معمولاً افراد نابینا و کوچنشینی بودند که به آنها «کوبزار» میگفتند؛ اما امروزه به کسانی که باندورا مینوازند، باندوریست گفته میشود. در این نوشته قصد داریم به طور کامل به بررسی ساختار، گذشته و گونههای مختلف ساز باندورا بپردازیم. اگر به شناخت سازهای مختلف علاقه دارید، پیشنهاد میکنیم پس از خواندن این مقاله، به وبلاگ ندابلاگ هم سر بزنید.
ساختار ساز باندورا
باندورا شکلی شبیه به یک تخم مرغ چوبی بزرگ دارد و دستهای کوتاه در بالای آن قرار گرفته است. در گذشته، این ساز تنها بین ۵ تا ۱۲ سیم داشت، ولی امروزه تعداد سیمهای آن بسیار بیشتر شده و به ۵۶ تا ۶۸ عدد میرسد. برای نواختن باندورا باید نشست و ساز را به صورت تقریباً عمودی روی پاها قرار داد. هنگام نوازندگی، سیمهای بم معمولاً با دست چپ و سیمهای زیر با دست راست به صدا درمیآیند و گاهی هم از مضراب استفاده نمیشود. این ساز در انواع مختلفی ساخته میشود که هر کدام تفاوتهای جزئی در ساختار دارند.
انواع ساز باندورا
باندورای فولک (Folk or Starosvitska Bandura)
باندورای محلی از حدود پایان قرن هجدهم شناخته شد. این ساز معمولاً بین دوازده تا بیست و سه سیم دارد که به صورت دیاتونیک کوک میشوند. سازندگان این نوع باندورا، در واقع همان هنرمندان سازنده ویولن در مناطق روستایی بودند. به همین دلیل، هر باندورای محلی کمی با دیگری تفاوت دارد و هیچ دو سازی کاملاً شبیه هم نیستند. در گذشته، این ساز مخصوص نوازندگان نابینای دورهگرد اوکراینی، معروف به کوبزاری، بود.
باندورای کیف یا آکادمیک (Kyiv style or academic bandura)
باندورای آکادمیک، پرطرفدارترین و معمولترین نوع باندورا در اوکراین امروزی است. این ساز معمولاً بین ۵۵ تا ۶۵ سیم دارد. همچنین، برخی از مدلهای آن که در کیف ساخته میشوند، این قابلیت را دارند که دوباره کوک شوند.
باندورای سبک خارکیف (harkiv-style bandura)
ساز باندورای خارکیف در گذشته بیشتر توسط استادکاران خارجی ساخته میشد، اما این روزها در خود کشور اوکراین نیز طرفداران زیادی پیدا کرده است. این مدل باندورا در دو نوع اصلی موجود است: نوعی که ۳۴ تا ۳۶ سیم دارد و گام دیاتونیک میزند، و نوع پیشرفتهتر آن که بین ۶۱ تا ۶۸ سیم داشته و قابلیت اجرای گام کروماتیک را داراست.
باندورای ارکسترال (Orchestral banduras)
گروههای باندورای ارکستری برای نخستین بار در سال ۱۹۲۸ توسط لئونید هایداماکا در شهر خارکف ساخته شدند. هدف از ساخت این سازها، گسترش محدوده صوتی بخش باندورا در ارکستر سازهای محلی اوکراینی بود.
تاریخچه
پیش از آن که ساز باندورا شهرت پیدا کند، سازی قدیمیتر به نام کوبزا رواج داشت. کوبزا معمولاً بین سه تا هشت سیم داشت و در مناطق اروپای شرقی برای همنوازی با آواز و موسیقی رقص استفاده میشد. از قرن چهاردهم و پانزدهم میلادی به بعد، کوبزا به تدریج با نام باندورا شناخته شد و تا امروز هم این دو نام اغلب به جای هم به کار میروند. در سده پانزدهم، نوازندگان این ساز را بیشتر افراد نابینایی تشکیل میدادند که کوبزاری نامیده میشدند و از باندورا برای خواندن داستانهای پهلوانی و حماسی استفاده میکردند. در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، کوبزاریها به خاطر بیان احساسات میهنی و ملیگرایانه تحت تعقیب قرار گرفتند و در دهه ۱۹۳۰ میلادی، به دستور جوزف استالین، بسیاری از آنان اعدام شدند.