حسن زیرک از خوانندگان برجسته موسیقی کردی است که امروزه جایگاه ویژهای در فرهنگ و هنر کردی دارد. این هنرمند نامی با اجرای بیش از هزار آهنده، برای همیشه در یاد و خاطره مردم ماندگار شده است. زندگی او فراز و نشیبهای بسیاری داشته و در راه هنر، سختیهای زیادی را پشت سر گذاشته است. اگر علاقهمندید با سرگذشت پرفراز و نشیب این خواننده بزرگ کرد بیشتر آشنا شوید، در ادامه این نوشته از وبلاگ ندابلاگ همراه ما باشید.
تولد و کودکی حسن زیرک
حسن زیرک در هشتمین روز از ماه آذر، سال ۱۳۰۰ در محلهی قلعه سردار شهر بوکان به دنیا آمد. وقتی تنها پنج سال داشت، پدرش را از دست داد. مادرش به تنهایی نمیتوانست بار زندگی حسن و چهار فرزند دیگرش را به دوش بکشد، به همین دلیل ناچار شد دوباره ازدواج کند.به خاطر مشکلات مالی و شرایط دشوار خانواده، حسن از سنین کم مجبور به کار کردن شد و به شاگردی و کارگری پرداخت. او هیچ وقت فرصت نکرد به مدرسه برود و تحصیل کند؛ با این حال، بسیاری از کسانی که او را میشناختند، گفتهاند که خواندن و نوشتن بلد بود و حتی بعضی از ترانههایش را در لحظه میساخت و روی کاغذ میآورد.علاقهی او به آواز از هفت سالگی شروع شد و با صدای خوانندگان خوشصدا در بوکان آشنا بود. یکی از این افراد، خوانندهای یهودی به نام شنگه جو بود که میتوان او را اولین راهنمای حسن در زمینه آواز دانست. همچنین او در دوران کودکی از محمدحسین خاتون صفیه و شیخ جعفر زنبیل نیز درسهای زیادی درباره هنر خوانندگی آموخت.
زندگی در بغداد
حسن زیرک مدت زمان زیادی در شهر بغداد زندگی کرد و در آنجا کارهای هنری زیادی انجام داد. اما اصلاً چطور شد که او به بغداد رفت؟
در جوانی، وقتی زیرک در ایران به عنوان کمک راننده کار میکرد، یک بار در جاده بین سقز و بانه کنترل ماشین را از دست داد و بر اثر این حادثه، یک نفر جان خود را از دست داد. اول خیلی ترسید و فرار کرد، ولی بعد از مدتی خودش را به پلیس معرفی کرد و به زندان افتاد. بعد از آزادی از زندان، برای اینکه بتواند زندگی خود را بگذراند، تصمیم گرفت به عراق و specifically به بغداد برود.
سال ۱۳۲۶ بود که زیرک در یک مهمانخانه عراقی به نام «مهمانخانه شمال» کار میکرد. یک شب در حالی که زیر لب آواز میخواند، به طور تصادفی خواننده مشهور کرد، علی مردان، هم در همان محل بود. علی مردان وقتی صدای او را شنید، او را به رادیو بغداد معرفی کرد و کمک کرد تا در آنجا کار پیدا کند. البته در مورد این اتفاق، بعضی ابهامات وجود دارد؛ زیرا جلال طالبانی هم گفته که او بوده که حسن زیرک را به رادیو بغداد معرفی کرده است.
در نهایت، به هر شکلی که بود، زیرک از سال ۱۳۳۲ در بخش کردی رادیو بغداد استخدام شد و توانست با استادان بزرگ موسیقی کرد مانند علی مردان، باکوری، طاهر توفیق و دیگران آشنا شود.
در سال ۱۳۳۷، او از بغداد به ایران بازگشت و مردم شهر بوکان از او استقبال بسیار گرمی کردند. پس از مدتی تصمیم گرفت دوباره به عراق برگردد، اما به خاطر کودتایی که در بغداد رخ داد و وضعیت ناپایدار سیاسی، مجبور شد در ایران بماند.
فعالیتهای هنری حسن زیرک در ایران
از سال ۱۳۳۷ که رادیوی بخش کردی در تهران شروع به کار کرد، حسن زیرک هم همکاری خود را با این رادیو آغاز نمود. برادران مفتیزاده که از مسئولان این رادیو بودند، احمد مفتیزاده را به همکاری دعوت کردند و او نیز حسن زیرک را به همراه خود آورد. در این رادیو، زیرک با نوازندگان بزرگی مانند حسین یاحقی، حسن کسایی، جلیل شهناز، جهانگیر ملک و احمد عبادی همکاری کرد و برایشان آواز خواند.
در سال ۱۳۴۱، پس از آنکه رادیو کردی تهران تعطیل شد، حسن زیرک به رادیو کردی کرمانشاه رفت. در آنجا نیز با هنرمندان نامآشنا و توانمندی چون محمد عبدالصمدی، مجتبی میرزاده، بهمن پولکی، اکبر ایزدی و مرتضی صنعتی قصری همکاری داشت.
متأسفانه درست در سالهایی که زیرک در اوج شهرت و هنر بود، به دلایل مختلفی از رادیو اخراج شد و در سالهای ۱۳۴۱ و ۱۳۴۳ حقوقی به او پرداخت نشد. پس از این اتفاق، او ناچار شد به رادیو کردی عراق برگردد تا شاید بتواند در آنجا دوباره مشغول به کار شود؛ اما این بار نیز بدشانسی آورد و حدود ۱۸ ماه در عراق زندانی و شکنجه شد.
بعد از آزادی و بازگشت از عراق، بار دیگر در مرز ایران و عراق توسط ساواک دستگیر شد و به کرمانشاه انتقال یافت. مدیران رادیو نیز هیچ وقت موافقت نکردند که او دوباره به کارش بازگردد. در نتیجه، این خواننده توانا و هنرمند، با وجود استعداد فراوان، مجبور شد تنها در مراسم عروسی و جشنهای محلی برنامه اجرا کند.
سالهای پایانی و درگذشت
حسن زیرک در سالهای پایانی عمرش، روزهای سختی را پشت سر گذاشت و با درد و رنج زیادی دست و پنجه نرم کرد. او در آن سالها کمتر آواز میخواند و دیگر آن نشاط سابق را نداشت. گفته میشود که پیش از این، بیمار نبود و سلامتی داشت؛ اما در مهاباد، کسی او را مسموم کرد. پس از این اتفاق، مجبور شد از زادگاهش، اشنویه، به بیمارستانی در بوکان منتقل شود. سرانجام، این خواننده محبوب کرد در پنجم تیرماه ۱۳۵۱، بر اثر سرطان کبد که احتمالاً در اثر همان مسمومیت پیش آمده بود، به شکلی نامعلوم درگذشت. طبق وصیت خودش، پیکرش را در دامنه کوه نالشکینه به خاک سپردند.
ترانههای حسن زیرک:
• قربانی
• کلاه محلی
• بهار آمد
• مهتاب و آرزو (خوانده شده برای دخترش)
• غریب تنها (خودم را غلامت میدانم)
• کرمانشاه
• بیا راننده
• درخشان
• کبوتر
• باز هم شب آمد
• بگیر دستم را بگیر (به زبانهای ترکی آذری و کردی سورانی – ضبط شده در تبریز)
• از کنار قبران گذشتم
• ای لیلی
• با ناز
• عید نوروز
• پیراهن
• باران
• خانم بزرگ
• مریم بوکانی
• زارا
• گوهر
• بیقرار
• از پا درآمدهام
• آمنه و آمنه
• ریبوار و ریبوار (کردی – فارسی)
• لای لای
• آمان دکتر
ترانههای حسن زیرک به ترکی استانبولی :
ای میهن
نسرین
امان از دکتر
بجنب راننده
لیلا