امروز در ایران، مثل خیلی از کشورهای دیگر، پیانو یک ساز بسیار معروف و محبوب است. اما در گذشته اینطور نبود. وقتی برای اولین بار پیانو به ایران آمد، مدت زیادی طول کشید تا اولین نوازندههای ایرانی آن پدید بیایند. در این نوشته از وبلاگ ندابلاگ، به گذشته سفر میکنیم تا ببینیم پیانو چگونه به ایران راه یافت و نخستین نوازندگان زن و مرد ایرانی چه کسانی بودند.
ورود پیانو به ایران
داستان ورود پیانو به ایران از زمان پادشاهی ناصرالدین شاه شروع میشود. سالها قبل از او، در سال ۱۸۰۶ میلادی، سفیر ناپلئون بناپارت یک پیانوی کوچک با پنج اکتاو به فتحعلی شاه هدیه داد. این پیانو به مدت ۶۷ سال بدون استفاده، تنها به عنوان یک وسیله تزئینی در کاخ شاه نگهداری میشد. تا این که ناصرالدین شاه در سفر سال ۱۸۷۳ خود به پاریس، از یک نمایشگاه پیانو بازدید کرد و چهار پیانوی دیگر برای دربار ایران خرید. این پیانوها در کمتر از دو ماه به ایران رسیدند، اما باز هم کسی نبود که بتواند آنها را بنوازد و این سازها همچنان در نقش اشیای دکوری باقی ماندند.
اولین پیانیست ایرانی مرد
اولین فردی که برای نواختن پیانو تلاش کرد، رئیس دستهی موسیقی دربار به نام «محمد صادقخان» بود. او که در نواختن سنتور مهارت داشت، فکر کرد از شباهتهای میان سنتور و پیانو استفاده کند تا بتواند با این ساز جدید هماهنگ شود. در ابتدا، صدای پیانوی او چندان دلنشین نبود و بیشتر شبیه به سنتوری به نظر میرسید که کوک نبود. همین مسئله باعث شد محمد صادقخان متوجه شود که میتوان کوک پیانو را تغییر داد. او نه تنها نخستین کسی است که در ایران پیانو نواخت، بلکه اولین کسی هم بود که کوک این ساز را به شیوهی ایرانی درآورد. داریوش صفوت نیز محمد صادقخان را به عنوان نخستین پیانیست ایرانی تأیید کرده است.
اولین بانوی پیانیست ایرانی
دختر ناصرالدین شاه قاجار، به نام عصمتالدوله، نخستین زن ایرانی بود که نواختن پیانو را آموخت. مادر او تاجالدوله، دومین همسر عقدی ناصرالدین شاه بود.
عصمتالدوله به کمک یکی از خدمتکارانش به نام تبسم، آموزش پیانو را نزد استادی به نام محمد صادق خان شروع کرد. وقتی شاه از این موضوع باخبر شد، از دخترش خواست که شبها در حرمسرا برایش قطعاتی با پیانو اجرا کند.
با حمایت و تشویقهای پادشاه، او بعدها آموزش خود را نزد همسر یک دیپلمات اتریشی و نیز بانویی به نام مادام کلمانتین ادامه داد.