تنبک یکی از سازهای ضربهای است و تنها سازی از این خانواده به شمار میرود که با هر ده انگشت نواخته میشود. سازهای کوبهای را میتوان نخستین سازهایی دانست که انسانها به کار بردند و از آنها برای دور کردن جانوران یا فرستادن پیام به هم استفاده میکردند. اما آیا با پدر تنبک نوازی امروزی آشنا هستید؟ در ادامه این نوشته در وبلاگ ندابلاگ، شما را با استاد حسن تهرانی آشنا میکنیم.
استاد حسین تهرانی پدر ساز تنبک
حسین تهرانی در سال ۱۲۹۰ خورشیدی در تهران، محله ایران به دنیا آمد. پدر او میرزا اسماعیل، از بازرگانان محترم خیابان عین الدوله بود. حسین تحصیلاتش را در دبیرستان امیراتابک به پایان برد. پدرش به موسیقی علاقه داشت و گاهی نوازندگان را به خانه دعوت میکرد. این مجالس باعث شد فرزندش کمکم با دنیای موسیقی آشنا شود.
به تدریج، حسین تهرانی گرایش خود را شناخت و شیفته یادگیری تنبک شد. اما پدرش با این کار مخالفت کرد، زیرا در آن دوران نوازندگی و پرداختن به موسیقی کاری ناپسند شمرده میشد و افرادی که به این سمت میرفتند، در جامعه مورد قضاوت قرار میگرفتند.
حسین هم به ظاهر تنبک را کنار گذاشت، ولی شوق نواختن ضرب در دلش زنده بود. وقتی به زورخانه رفت، توانست ریتمهای مرسوم در زورخانه را بیاموزد. در همین دوره با استاد بدیع زاده آشنا شد و این آشنایی مسیر زندگی او را دگرگون کرد.
استاد صبا سرآغاز ادامه راه تخصصی
بدیعزاده متوجه استعداد هنری او شد و در یک جمع، این موضوع را با دوستانش، ابوالحسن صبا، استاد ملک، ملکالشعرای بهار، ذکاءالملک فروغی و حبیب سماعی در میان گذاشت. در آنجا بود که حسین تهرانی برای نخستین بار، هنر خود را در حضور این استادان بزرگ موسیقی به نمایش گذاشت.
استاد صبا نیز مانند بدیعزاده، نبوغ حسین تهرانی را دریافت و در مقابل، حسین هم شیفتهٔ او شد. این دیدار، سرآغازی شد برای حضور تهرانی در کلاسهای آموزشی استاد صبا.
تهرانی در سال ۱۳۰۷ فراگیری جدی ساز ضرب را نزد اسماعیلزاده شروع کرد. چون در آن زمان خط نت موسیقی رایج نبود، او قطعات تنبک را با کمک عبارتهایی مانند: «بله و بله و بعله دیگه» و «یکصد و بیست و چهار و یکصد و بیست و چهار» و مانند اینها حفظ میکرد.
او برای پیشرفت بیشتر، از حضور رضا روانبخش، مهدی غیاثی و کنگرلو که در نواختن تنبک مهارت داشتند، نیز بهره برد. با این حال، همواره استاد اصلی خود را استاد صبا میدانست.
استاد حسین تهرانی، به عنوان چهرهای پیشگام و نوآور در موسیقی ایران شناخته میشود. او نقشی بیبدیل در احیاء و ارتقای ساز تنبک ایفا کرد و با تلاشهای خستگیناپذیرش، این ساز را از جایگاهی همراهیکننده به یک ساز تکنواز و مستقل ارتقا داد. شیوه نوازندگی منحصربهفرد، تکنیکهای ابداعی و پرورش شاگردان برجسته، از او شخصیتی ساخت که به حق «پدر تنبک معاصر» نام گرفت. عشق عمیق او به موسیقی اصیل ایرانی و پایمردی در انتقال دانشش به نسلهای بعد، میراثی ماندگار از خود به جای گذاشته است.
از ضربگیر تا جایگاه اصلی
در گذشته، نوازنده تنبک که به او «ضربگیر» میگفتند، از نظر جایگاه اجتماعی و هنری، موقعیت پایینتری نسبت به دیگر نوازندگان داشت و حتی گاهی او را در زمره هنرمندان به حساب نمیآوردند.
به همین دلیل، تنبک یا ضرب اغلب به عنوان ساز دوم نوازندگان شناخته میشد و آنها برای کسب اعتبار و موقعیت بهتر، به عنوان نوازنده سازهای دیگری مانند سنتور، تار، کمانچه یا ویولن معروف بودند.
ضربگیر در چنین شرایطی در مجلسی پایینتر از دیگران مینشست، اجازه اظهارنظر نداشت و حتی ساز دیگر نوازندگان را حمل میکرد.
مسلماً با چنین دیدگاهی، تلاش برای آکادمیک کردن تنبک و دادن جایگاهی مناسب به آن به عنوان یک ساز ملی، کاری بیهوده به نظر میرسید. تا اینکه استاد تهرانی روزی عمداً با یک ساعت تأخیر به جلسه تمرین آمد.
نوازندگان که بسیار عصبانی شده بودند، به او اعتراض کردند. اما او با آرامش کامل و در حالی که لبخندی بر لب داشت، گفت: «عجب! یعنی واقعاً بدون تنبک کارتان لنگ شد؟ شما که این ساز و نوازندهاش را بیارزش و کماهمیت میدانید.»
به این ترتیب او اولین گام را برای ارتقای جایگاه تنبک برداشت و بعدها با رسمیکردن آموزش این ساز کوبهای، آن را در رده سازهای ملی قرار داد؛ به گونهای که امروز تنبک جزو دروس دانشگاهی است و کتابهای آموزشی فراوانی برای یادگیری آن در دسترس هنرجویان قرار دارد.
در سال ۱۳۲۰ روحالله خالقی با همت و همراهی جمعی از دوستان هنرمندش «انجمن موسیقی ملی» را پایهگذاری کرد که تهرانی از اعضای اصلی آن و تنها نوازنده تنبک در آن انجمن بود.
وفات
در نهایت، استاد حسین تهرانی در هفتمین روز از ماه اسفند سال ۱۳۵۲، در سن ۶۲ سالگی، از این جهان رخت بربست.