کنسرتو یک قطعه موسیقی است که برای یک یا چند ساز به همراه ارکستر ساخته میشود. در این فرم موسیقی، تکنواز یا گروهی کوچک از نوازندگان با ارکستر به نوعی گفتگوی موسیقایی میپردازند. در دوران معاصر، بیشتر کنسرتوها برای سازهایی مانند پیانو یا ویولن تصنیف میشوند. در ادامه این نوشته از وبلاگ ندابلاگ، بیشتر با این مفهوم موسیقی آشنا خواهید شد.
کنسرتو چیست؟
کنسرتو نیز مانند سونات، معمولاً در سه یا چهار بخش یا موومان نوشته میشود. آهنگسازان کنسرتوهای زیادی برای سازهای گوناگون مانند فلوت، پیانو، ویولن و کلارینت ساختهاند. حتی برای سازهایی که کمتر در مرکز توجه بودند، مانند ابوا و کلارینت، نیز کنسرتو وجود دارد. همچنین در برخی سبکهای موسیقی، کنسرتوهایی برای دو یا سه ساز محبوبیت زیادی داشتند که اغلب به آنها «سمفونی کنسرتان» میگویند.
ازآغاز سه گونه تصنیف کنسرتو مرسوم بوده است :
قطعهای برای صدای خواننده و گروه،
قطعهای بزرگ برای گروهی از نوازندگان،
قطعهای برای یک نوازنده تکنواز.
کنسرتو وکال
این گونه از کنسرتو که با نام کنسرت کلیسایی شناخته میشود، مربوط به اواخر سده شانزدهم میلادی است. این قالب، یک قطعه آوازی با درونمایه مذهبی است که معمولاً با همراهی سازها اجرا میشود؛ در بیشتر موارد، این همراهی تنها به ساز ارگ محدود میگردد. همچنین، گونهای دیگر به نام کنسرتو آوازی مجلسی، در نیمه نخست سده هفدهم پدید آمد.
کنسرتو گروتسو
در قطعهای به نام کنسرتو گروتسو، یک گروه کوچک از نوازندگان تکنواز در مقابل گروه بزرگتری از نوازندگان که به آنها «توتی» (یعنی همهی اعضا) میگویند، قرار میگیرند. گروه کوچک را «کنچرتینو» یا ارکستر کوچک مینامند و گروه بزرگ را «ریپینو» یا «گروسو» خطاب میکنند.
اگرچه ایدهی این فرم موسیقی را آهنگساز آلمانی به نام شملتزر در سال ۱۶۷۴ ارائه کرد، اما آهنگساز ایتالیایی، گرگوری، در سال ۱۶۹۸ آن را به کار برد. سپس موسیقیدانانی مانند استرادللا (۱۶۴۴–۱۶۸۲)، کورلی (۱۶۵۳–۱۷۱۳)، موفات (۱۶۵۳–۱۷۰۴) و تورلی (۱۶۵۸–۱۷۰۹) در این سبک آثاری خلق کردند. با این حال، کورلی با ساختن دوازده کنسرتو گروسو برای سازهای زهی (اثر شماره ۶ یا اپوس ۶) که در سال ۱۷۱۲ منتشر شد، این فرم موسیقی را به تکامل رساند.
معمولاً دو تا چهار تکنواز در مقابل هشت تا بیست نوازنده یا بیشتر در گروه توتی مینوازند. گروه توتی عمدتاً از سازهای زهی تشکیل شده و یک ساز شبیه به پیانو به نام کلاوسن، بخشی از همراهی پایهای آن را تشکیل میدهد.
کنسرتو گروسو تضاد صوتی بین گروه بزرگ و تکنوازان را به خوبی نشان میدهد. تکنوازان با اجرای ملودیهای درخشان و پر از تزئینات، مهارت و جذابیت موسیقایی خود را به نمایش میگذارند. در دوران باروک، تکنوازان جایگاه بالاتری در ارکستر داشتند و دستمزد بیشتری میگرفتند، چون نواختن بخشهای آنها دشوارتر از دیگر نوازندگان بود. این قطعات بارها توسط ارکسترهای خصوصی در کاخهای اشرافی اجرا میشد.
کنسرتو گروسو از چند بخش مجزا (موومان) تشکیل شده که هر کدام سرعت و حالوهوای متفاوتی دارند. معمولاً سه بخش دارد: (۱) تند، (۲) کند، (۳) تند.
بخش اول معمولاً سریع و پرانرژی است و تقابل بین گروه بزرگ و تکنوازان را به وضوح نشان میدهد.
بخش دوم آرامتر است، حالتی احساسی و درونی دارد.
بخش پایانی نیز شاد و سبک است و حالتی رقصمانند دارد.
کنسرتو براى سولیست
در سده هجدهم پدید آمد. برخلاف شیوه رایج در کنسرتو گروسو، در این فرم تنها یک نوازنده به عنوان تکنواز انتخاب میشد. ویوالدی و هندل این قالب را گسترش دادند و باخ پسر برای نخستین بار کنسرتویی برای ساز کلاویه نوشت. این گونه از کنسرتو با عنوان کنسرتو برای تمام ارکستر شناخته میشود.
تاریخچه :
در آغاز، آهنگسازان در مورد قالب و ساختار کنسرتو گروسو اطمینان نداشتند. گاهی آن را شبیه به سوناتهای کلیسایی با چهار بخش (آهسته – تند – آهسته – تند) میساختند و گاهی نیز مانند سوئیتهای رقص فرانسوی، با قالبی آزاد در چهار یا شش بخش تصنیف میکردند. اما بعدها با پیروی از سبک ویوالدی، این فرم پیشاکلاسیک را در سه بخش (تند – آهسته – تند) تنظیم کردند. بدین ترتیب، قالب کنسرتو گروسو در سراسر اروپا به این شکل تثبیت شد.
یوهان سباستین باخ در سال ۱۷۲۱ با شش کنسرتوی براندنبورگ (شمارههای ۱۰۵۱ تا ۱۰۶۴) به خلق کنسرتو گروسو پرداخت و در انتخاب سازهای تکنواز نوآوری کرد؛ در حالی که پیش از او این سازها معمولاً فقط از خانواده سازهای زهی بودند. گئورگ فریدریک هندل نیز که بیشتر به سنتهای پیشین پایبند بود، مجموعه کنسرتوگروسو اپوس ۶ خود را که در سال ۱۷۳۹ منتشر شد و قالبی نسبتاً آزاد داشت، با الهام از ارکستر زهی کورلی تصنیف کرد.
برخی از آهنگسازان این سبک
آلساندرو استرادلا
آرکانجلو کورلی
آنتونیو ویوالدی
یوهان سباستیان باخ
جرج فردریک هندل
ایگور استراوینسکی
فیلیپ گلس
رالف وان ویلیامز