یک وسیله مهم که نوازندگان ویولن از آن استفاده میکنند، «کلیفون» نام دارد. این ماده نقش بسیار زیادی در کیفیت صدا و نحوه نواختن ساز دارد. به همین دلیل، انواع مختلفی از کلیفون با کیفیتهای گوناگون در بازار وجود دارد. در ادامه این نوشته، بیشتر با کلیفون و مدلهای آن آشنا میشویم.
کلیفون
کلیفون یک وسیله کمکی برای برخی سازهای زهی است. آرشه یا کمان که معمولاً از موی اسب درست میشود، برای اینکه به خوبی به سیمها بچسبد و صدای مناسبی ایجاد کند، نیاز دارد که به یک ماده چسبنده آغشته شود. در گذشته از صمغ درخت حسنلبه برای این کار استفاده میکردند.
بعد از اینکه ایرانیان با موسیقی غربی و سازهایی مانند ویولن آشنا شدند، کلیفون (colophon) که برای آرشه ویولن به کار میرفت، جای صمغ درخت حسنلبه را گرفت.
طرز تهیه کلیفون:
این ماده صمغی ابتدا به صورت مایع گرم میشود تا بخشی از ترکیبات آن به صورت بخار خارج گردد. سپس آن را در قالبهای ویژه میریزند و میگذارند تا خنک شده و سفت شود.
کُلیفون معمولاً نیمه شفاف است و رنگ آن میتواند از زرد روشن تا قهوهای تیره متغیر باشد. در دمای معمولی اتاق، جامد و ترد است، اما با حرارت دادن و رسیدن به دمای ذوب (که معمولاً بین ۱۰۰ تا ۱۲۰ درجه سانتیگراد است) ذوب میشود.
کُلیفون به آسانی آتش میگیرد و هنگام سوختن دود سیاه و غلیظی تولید میکند؛ به همین دلیل در هنگام ذوب کردن آن باید احتیاط زیادی کرد. این ماده در حلالهایی مانند الکل، اتر و بنزن حل میشود.
رنگ کُلیفون ویولن و سِل به زمان جمعآوری صمغ از درخت بستگی دارد. اگر شیره درخت در فصل پاییز یا تابستان جمعآوری شده باشد، معمولاً رنگ تیرهتری دارد و نرمتر است. اما اگر رزین در اواخر زمستان یا اوایل بهار برداشت شود، رنگ کهربایی یا طلایی خواهد داشت و در فرآیند تولید، کُلیفون سفتتری حاصل میشود.
انواع کلیفون
کلیفون یک ماده رزینی طبیعی است که از درختان خانواده کاج به دست میآید. این ماده بر اساس شیوه استخراج و فرآوری به سه دسته اصلی تقسیم میشود:
رزین صمغ
رزین چوب
رزین تقطیرشده
رزین صمغ
این ماده چسبناک از انواع درختان کاج که هنوز زنده هستند، استخراج میشود.
از این درختان، مادهای شیره مانند به نام اولئورزین خارج میشود. سپس این اولئورزین طی فرآیند تقطیر، به دو بخش تقسیم میگردد: بخش سبک و فرار آن که سقز نام دارد و بخش سنگین و جامد باقیمانده که همان صمغ رزین است.
رزین چوب
از تنههای کهنه درخت کاج، مادهای به نام رزین چوب به دست میآید.
رزین روغن
از خمیر چوب درختان سوزنیبرگ که با روش سولفات فرآوری میشود، نوعی رزین روغنی نیز استخراج میگردد. این ماده به عنوان یک فرآورده فرعی در صنعت مورد استفاده قرار میگیرد.
تعداد منابع تولید کلیفون از چوب کاج در حال کم شدن است. در حال حاضر، مهمترین و پرمصرفترین انواع کلیفون که تولید میشوند، کلیفون صمغی و کلیفون روغنی هستند.