برخی از سازهای ایرانی مانند تار، سهتار، تنبور و بیشتر سازهای دیگر از چوب ساخته میشوند. نوع چوبی که در ساخت این سازها به کار میرود، تأثیر زیادی روی کیفیت صدا و نحوهٔ صدادهی آن دارد. به همین دلیل، شناخت چوبهای مناسب میتواند به شما کمک کند تا ساز بهتری انتخاب کنید. همچنین اگر قصد دارید سازسازی را شروع کنید، لازم است با انواع چوبهای مناسب برای این کار آشنا شوید. در ادامهٔ این مطلب از وبلاگ ندابلاگ، شما را با چوبهای مناسب برای ساخت ساز آشنا میکنیم.
چوب های مناسب برای ساخت ساز
اگر بخواهیم از بین انواع چوبها، گزینهای را برگزینیم، باید بگوییم که چوب توت سیاه بهترین انتخاب است. این چوب بسیار کمیاب است و پیدا کردن نوع مرغوب آن کار آسانی نیست.
سازندگان ساز تار، معمولاً از چوب توت برای ساخت این ساز استفاده میکنند، زیرا پس از ساخت، ظاهری بسیار زیبا پیدا میکند. این چوب در برابر آفات مقاوم است و رگههای طبیعی آن، زیبایی منحصر به فردی به ساز میبخشد.
سازهایی که از چوب توت ساخته میشوند، صدای خاص و متفاوتی دارند که استادان قدیمی به آن پی برده و از آن استفاده میکردند. امروزه نیز سازندگان باتجربه و ماهر، بیشتر سراغ چوب توت میروند.
زمان قطع درختان
زمان برش درخت برای تهیه چوب، نقش بسیار مهمی در کیفیت نهایی ساز دارد. برای ساختن کاسه تار و سهتار از چوبهای مختلفی مثل گردو، سنجد، چوب جنگلی و حتی ریشه برخی درختان استفاده میشود؛ اما بهترین و باکیفیتترین چوب برای ساخت تار، سهتار، دوتار و تنبور، چوب درخت توت است.
بهترین زمان برای قطع درخت، فصل پاییز است؛ زمانی که برگها میریزند و درخت به اصطلاح به خواب میرود و دیگر شیره و مواد غذایی درون آن جریان ندارد. از هر قطعه چوب توت خوب، معمولاً بیش از سه کاسه تار به دست نمیآید.
هنگام انتخاب چوب باید دقت کنید که گره نداشته باشد، پوست آن قبلاً جدا نشده باشد، اثر کرمخوردگی در آن دیده نشود و همچنین میخ یا اجسام فلزی درون آن فرو نرفته باشد، زیرا ممکن است این اجسام با گذشت زمان درون چوب پنهان شده باشند.
توصیه میشود چوبی را انتخاب کنید که حلقههای درونی آن هممرکز و موازی باشند. پس از انتخاب چوب مناسب، باید حدود ۵ سانتیمتر از یک سر آن را ببرید تا طرح داخلی و رگههای چوب مشخص شود. اگر چوب از نظر کیفیت مطلوب بود، میتوانید کار ساخت ساز را آغاز کنید.
نحوه قطع درخت برای ساخت ساز
بعد از بریدن درخت، باید آن را به تکههایی تقریباً ۴۵ تا ۵۰ سانتیمتری تقسیم کنید. سپس این قطعات را به صورت ایستاده روی زمین بگذارید و به خطوط و نقشهای روی آن دقت کنید.
به این نکته توجه داشته باشید که قسمتی از چوب که در زمان رشد رو به آفتاب بوده، خطوطی ریزتر و بافت محکمتری دارد. اما قسمتی که در سایه قرار داشته، خطوط درشتتر و بافت نرمتر و سستی پیدا میکند.
کاسه ساز
قطر چوبی که برای ساخت تار انتخاب میکنید نباید کمتر از ۴۵ سانتیمتر باشد و اگر بزرگتر باشد، مناسبتر است. هنگام برش چوب، قسمت پایین کنده را در سمت کاسهٔ تار قرار دهید.
برای برش نهایی، ابتدا باید قسمت مرکزی چوب که رطوبت بیشتری دارد از وسط خارج شود. به این صورت که اول چوب را به صورت عمودی از وسط دو نیم کنید، طوری که یک نیمه کاملاً رو به آفتاب و نیمه دیگر رو به سایه نباشد.
سپس از داخل هر دو نیمه، بخشهای مرطوب و نرم چوب را طوری خارج کنید که در بخش داخلی کنده هیچ اثری از رطوبت باقی نماند. این روش برش باعث میشود چوب هنگام خشک شدن به طور یکنواخت جمع شود و هر دو نیمه کاملاً هماندازه بمانند.
اگر این روش برش و تقسیم کردن رعایت نشود، دو تکه چوبی که برای ساختن صفحهٔ تار استفاده میکنید پس از خشک شدن، یکی بزرگتر و دیگری کوچکتر خواهد شد.
بعد از خارج کردن بخشهای مرطوب چوب به روش گفته شده، دو نیمه را روی یک سطح صاف قرار دهید، رگههای چوب را با هم همراستا و جفت کنید و روی آن علامت بگذارید. حالا از هر نیمه یک قطعه مکعبمستطیل شکل با اندازههای لازم برش دهید.
نتیجه :
سازهای ایرانی مانند تار، سهتار و تنبور را معمولاً از چوب درختان گوناگون میسازند، اما بهترین نوع چوب برای ساخت آنها، چوب درخت توت است. چوب توت خود انواع مختلفی دارد؛ مثل توت سیاه (شاتوت)، توت سفید و توت نرک. از بین اینها، چوب توت سیاه از همه مناسبتر و بهتر است.
دلایل مختلفی وجود دارد که چرا چوب توت برای ساختن سازها ایدهآل است:
– صدای بسیار خوب و خوشایندی تولید میکند.
– رگههای طبیعی و زیبایی دارد، بهویژه اگر درست و اصولی برش داده شود.
– در برابر آفتها و آسیبهای چوب مقاوم است.
پس اگر هنگام انتخاب و خرید ساز، به جنس چوب آن هم توجه کنید، میتوانید ساز بهتری تهیه کنید و سالها از نواختن آن لذت ببرید.