اگر بخواهیم تأثیرگذارترین چهره در موسیقی ایران را معرفی کنیم، بدون تردید نام علینقی وزیری در صدر قرار میگیرد. او به دلیل کوششهای فراوان و نقش آموزشی بیهمتایش، به عنوان پدر موسیقی ایران شناخته میشود. در ادامه این نوشته، بیشتر با پدر موسیقی ایران آشنا خواهید شد.
پدر موسیقی ایران
علینقی وزیری که با نام کلنل وزیری نیز شناخته میشود، یک آهنگساز برجسته ایرانی و از پیشگامان ساخت موسیقی برای اجرا با ارکستر به سبک ایرانی است. او در نهم مهرماه سال ۱۲۶۵ در تهران متولد شد. وزیری به خاطر تأثیرات عمیقی که بر موسیقی سنتی ایران گذاشت، مشهور است؛ از جمله ابداع روشی برای نوشتن نتهای موسیقی و شیوهای برای تنظیم ردیفهای موسیقی ایرانی.
بدون شک میتوان علینقی وزیری را پدر موسیقی نوین ایران دانست. او موسیقی را به صورت آکادمیک و علمی فراگرفت. کارهای او منحصربهفرد است و شاگردان سرشناسی را پرورش داد. او از نخستین کسانی است که به شکل علمی موسیقی را آموخت و اگر افرادی مانند او در تاریخ موسیقی ایران حضور نداشتند، شاید این هنر سالها پیش از رونق میافتاد و به جای پیشرفت، تنها به تکرار، تقلید و دوری از اصالت تبدیل میشد.
زندگی نامه :
پدر او موسی وزیری، افسر بخش قزاقخانه بود. او از سنین جوانی به هنر روی آورد و به آموزش سازهای تار و ویلن مشغول شد و از شاگردان برجستهی استاد درویش خان به شمار میرفت.
علینقی وزیری از فرزندان بیبی خانم استرآبادی است. مادرش نویسنده بود، اولین مدرسه دخترانه را بنیان نهاد و از پیشگامان نخستین جنبش حقوق زنان در ایران محسوب میشود. از دیگر خواهر و برادرهای علینقی میتوان به حسنهلی وزیری، مولود وزیری، خدیجه افضل امیری و علیرضا وزیری اشاره کرد.
وزیری به دلیل شغل پدرش، در سالهای نوجوانی به ارتش پیوست و از همین راه با موسیقی نظامی آشنا شد. هرچند او سالهای زیادی از زندگی خود را در سمتهای گوناگون نظامی خدمت کرد و حتی به درجه سرهنگی نیز رسید، اما عشق او به موسیقی در نهایت بر علاقهاش به امور نظامی پیروز شد و بخش عمدهی عمر خود را وقف موسیقی کرد.
او در سن سی و یک سالگی، به مدت پنج سال در شهرهای پاریس و برلین به تحصیل و کسب تجربه در زمینهی دانش رایج موسیقی غربی پرداخت.
بازگشت به ایران
علینقی وزیری در سال ۱۳۰۲ پس از بازگشت به ایران، مدرسهای عالی برای آموزش موسیقی بنیان نهاد. او همچنین کتابهای بسیاری منتشر کرد، کنسرتهای مختلفی برگزار نمود و آثاری را برای صفحههای گرامافون ضبط کرد.
وزیری را میتوان نخستین بنیانگذار و پدر موسیقی نوین ایران پس از انقلاب مشروطه دانست و نقش او در پایهریزی موسیقی جدید ایران بسیار اساسی است.
وی در ساخت و تنظیم نخستین سرود ملی جمهوری اسلامی ایران نیز مشارکت داشت و آهنگهایی مانند «ای وطن، خاک ایران» و همچنین «مارش ظفر» را خلق کرد.
استاد وزیری همچنین اولین کتاب آموزش موسیقی ایرانی به روش علمی را با عنوان «شیوهنامه تار» تألیف نمود.
پس از شهریور ۱۳۲۰، وزیری ریاست اداره موسیقی کشور و رادیو را بر عهده گرفت. او شاگردان بسیاری پرورش داد که هر یک بعدها از استادان برجسته موسیقی ایران شدند؛ از جمله آنان میتوان به ابوالحسن صبا، روحالله خالقی، موسی معروفی، جواد معروفی، حسین ملاح و فروتن راد اشاره کرد.
او ۳۰۳ کلوپ موزیکال تأسیس کرد که در آنها هر هفته همراه با شاگردانش کنسرت اجرا میکرد. وزیری در سال ۱۳۰۴ نیز مجموعهای از کنسرتها و سخنرانیها در زمینه هنر و زیباییشناسی موسیقی برگزار نمود.
پرسش پرتکرار و جالبی است: چه کسی را میتوان پدر موسیقی ایران نامید؟
اگر به دنبال نامی هستیم که بیش از همه با این عنوان شناخته میشود، آن نام **علینقی وزیری** است. استاد وزیری تحولی بزرگ در موسیقی ایرانی ایجاد کرد. پیش از او، آموزش موسیقی بیشتر به صورت سینه به سینه و شنیداری بود. او برای نخستین بار نتنویسی را به شیوهای منظم برای موسیقی ایرانی به کار برد و دانشکدهای برای آموزش علمی موسیقی بنیان نهاد. همچنین با نوشتن کتابهای درسی و وارد کردن سازهایی مانند ویولن به شکل نوین، تأثیری ماندگار بر موسیقی کشور گذاشت.
البته پیش از ایشان، استادان بزرگی مانند **آقاعلیاکبر فراهانی** پایههای موسیقی اصیل ایرانی را استوار کردند و نقش بسیار مهمی داشتند. اما به دلیل کارهای گسترده استاد وزیری در آموزش، نوتنویسی و نوسازی، عنوان “پدر موسیقی جدید ایران” معمولاً به ایشان اشاره دارد.
به طور خلاصه، میتوان گفت که موسیقی ایران، مانند درختی کهن، ریشه در هنر استادان کهنی مانند آقاعلیاکبر فراهانی دارد و سپس با تلاشهای نوآورانهای مانند کارهای علینقی وزیری، شاخ و برگ جدید و امروزیتری به خود گرفت.
ریاست مدرسه موسیقی
مدیریت مدرسه موسیقی در سال ۱۳۰۷ به او سپرده شد و حدود سال ۱۳۱۳، با پیگیری و تلاش فراوان در زمینه آموزش موسیقی، موفق شد درس سرود را در برنامه آموزشی دوره ابتدایی مدارس قرار دهد.
او تا شروع جنگ جهانی دوم، به عنوان رئیس مدرسه عالی موسیقی فعالیت کرد و پس از آن از سمت خود برکنار شد. در این سالها، کتابهایی در زمینههای گوناگون موسیقی نوشت و مدتی نیز به عنوان استاد برجسته، در دانشگاه زیباشناسی هنر تدریس کرد.
او یکی از استادان روح الله خالقی (خالق سرود ای ایران) بود و خودش نیز به مناسبت ملی شدن صنعت نفت ایران، آهنگ «نفت» را ساخت که در همان دوران یک بار از رادیو ایران پخش شد.
آشنایی با موسیقی غربی و شروع فعالیتهای سیاسی
وزیری بعد از برگشتن از سفر، نزد استادی به نام یاورآقاخان رفت تا نتنویسی موسیقی را از او یاد بگیرد. او همچنین نزد حسین هنگآفرین، نواختن ویولن و اصول نتنویسی موسیقی غربی را آموخت.
در این دوره، وزیری پیشرفت زیادی کرد و نواختن سازهایی مثل کمانچه، سنتور و ماندولین را نیز به خوبی یاد گرفت. بعداً به کمک یکی از دوستانش به نام محمد حجازی که ویولنزن بود، نزد کشیشی فرانسوی به نام پِر ژِفرُوا رفت. این کشیش در مدرسه سن لویی تهران تدریس میکرد و به وزیری تئوری موسیقی و هارمونی آموزش داد.
پس از آن که آن کشیش ایران را ترک کرد، وزیری مدتی هم نزد سلیمانخان ارمنی درس گرفت. سلیمانخان خودش قبلاً شاگرد آلفرد لومر بود. وزیری نزد او دانستههایش را کامل کرد و با اصرار استادش، نواختن پیانو را نیز یاد گرفت تا بتواند مفاهیمی مانند هارمونی، آکورد و مدولاسیون را بهتر بفهمد.