در کنسرتهای موسیقی کلاسیک، اولین کسی که در صحنه به چشم میآید، رهبر ارکستر است. او با حرکت دستانش، تمام نوازندگان را هدایت میکند تا موسیقی که میشنویم، کاملاً هماهنگ، یکدست و بدون اشکال باشد.
حتماً دیدهاید که رهبر ارکستر معمولاً یک چوب کوچک و نازک در دست دارد. آیا تا به حال فکر کردهاید که نام این چوب چیست، چه کاربردی دارد و داستان پیدایش چه بوده؟
اگر دوست دارید پاسخ این سوالات را بدانید، در ادامه این مطلب با ما همراه باشید تا با این چوب کوچک و جادویی دنیای موسیقی بیشتر آشنا شوید.
چوب رهبر ارکستر چه نام دارد وکاربردش چیست؟
در زبان انگلیسی به چوبی که رهبر ارکستر استفاده میکند، باتُن (baton) میگویند. این چوب معمولاً بین انگشت شست و دو انگشت اول دست قرار میگیرد. همچنین در بیشتر موارد، رهبران ارکستر آن را با دست راست خود نگه میدارند و حتی آنهایی که چپدست هستند نیز تشویق میشوند تا رهبری با دست راست را یاد بگیرند.
هدف اصلی استفاده از این چوب، واضحتر کردن حرکات دست رهبر است. وقتی رهبر از باتُن استفاده میکند، نوازندگان بهتر میتوانند حرکات او را ببینند و درک کنند. برای مثال، انتقال اطلاعات مربوط به ضربها با کمک این چوب، بسیار دقیقتر و آسانتر انجام میشود.
با وجود این مزایا، برخی از رهبران مشهور جهان مانند لئوپولد استوکوفسکی، کورت ماسور و پیر بولز ترجیح میدهند بدون چوب و تنها با دستان خود ارکستر را رهبری کنند. بنابراین میتوان گفت که استفاده از چوب رهبری، بیشتر یک انتخاب شخصی است و اجباری در کار نیست.
ساختار و جنس این چوب چگونه است؟
چوبهای رهبری که امروزه مورد استفاده قرار میگیرند، اغلب از مواد سبکی مانند فایبرگلاس یا فیبر کربن ساخته شدهاند. این چوب سبک، به یک دسته متصل میشود که معمولاً شکل آن شبیه به یک لامپ است و از چوبهایی مانند پنبه، بلوط، گردو، گل سرخ یا حتی فلز آلومینیوم تولید میشود.
رهبران ارکستر که به صورت حرفهای فعالیت میکنند، گاهی اوقات ویژگیهای خاصی برای چوب خود در نظر میگیرند و یک چوب مخصوص و سفارشی متناسب با سبک و نیاز خود سفارش میدهند. به طور معمول و در حالت استاندارد، طول این چوب بین ۲۵ تا ۶۶ سانتیمتر است.
تاریخچه استفاده از چوب رهبری ارکستر
پیش از اینکه چوب مخصوص رهبری ارکستر ساخته شود، هدایت نوازندگان معمولاً بر عهدهٔ نوازندهٔ هارپسیکورد یا نوازندهٔ اول ویولن بود. این رهبران برای نشان دادن ضرب و راهنمایی گروه، از آرشهٔ ویولن یا یک کاغذ لولهشده استفاده میکردند. در هشتم ژانویهٔ سال ۱۶۸۷، ژان باپتیست لولی در حال رهبری یک کنسرت بود. در آن دوران مرسوم بود که رهبر با یک عصای بلند، ریتم را با کوبیدن آن به زمین نشان دهد. متأسفانه لولی در حین اجرا، عصا را محکم به انگشت پای خود کوبید. این ضربه باعث ایجاد آبسه و سپس قانقاریا در پایش شد. او حاضر نشد که انگشتش را قطع کند، در نتیجه عفونت در بدنش گسترش یافت و در نهایت در ۲۲ مارس از دنیا رفت. همچنین نقل شده که جوزف هایدن در سال ۱۷۹۸ در یکی از اجراهایش از یک چوب برای هماهنگ کردن حرکات دستانش بهره برد. پس از آن، کاربرد این چوب کمکم بین سالهای ۱۸۲۰ تا ۱۸۴۰ رواج پیدا کرد.