همانطور که پیش از این در وبلاگ ندابلاگ گفته شد، نقاره یک ساز کوبهای است که از دو طبل تشکیل شده؛ یکی از آنها کمی کوچکتر از دیگری است. یک نوازنده با دو چوب، هر دو طبل را همزمان مینوازد. این ساز قدیمی بیشتر در میدانهای جنگ و مراسم شادی به کار میرفت. اما به مرور زمان و با دگرگونی شیوهی زندگی، کاربرد و رواج آن کمتر شد و آیین نقارهزنی نیز رفتهراه کمرنگتری پیدا کرد.
منسوخ شدن نقاره
با گذشت سالها و به دلیل کمتوجهی، این رسم کهن در دوره پهلوی از بین رفت و دیگر اجرا نمیشد. امروزه فقط در شهر مشهد و در نقارهخانه حضرت امام رضا علیهالسلام است که این سنت به شکل رسمی، در زمانهای مشخص و با همان شیوه قدیمی، بهطور منظم و همیشگی زنده نگه داشته شده و نواخته میشود.
پیشینه اداری و ساختار نقارهخانه در آستان قدس رضوی
برای آگاهی از تاریخچه و زمان شروع استفاده از نقاره در آستان قدس رضوی، باید به منابع تاریخی مراجعه کنیم. کهنترین سند درباره تشکیلات اداری نقارهخانه در حرم مطهر، مربوط به دوره صفویه است. در آن زمان، با تغییرات بنیادی در مدیریت آستان، با انتخاب میر محمّد صادق به عنوان مهتر (سرپرست) نقارهخانه در سال ۱۰۸۵ قمری، این مراسم نظم تازه و مشخصی پیدا کرد.
با وقف اموال و تعیین حقوق ثابت برای نوازندگان نقاره، این ساز و نواختن آن به عنوان یک نهاد رسمی در حریم امام رضا پذیرفته شد. در دورههای بعد، اهمیت آن بیشتر شد و با تنظیم «طومار علیشاهی»، برای دوازده نفر نقارهچی و یک سرپرست، در مجموع معادل شانزده خروار گندم و یک تومان پول برای هزینههای جاری مانند خرید پوست گاو برای طبلها در نظر گرفته شد.
در این دوره، علاوه بر حقوق ماهانه، در ماه رمضان هزینه سحری و افطار و در عیدهای فطر، قربان و غدیر، پول نقد، شیرینی و گوسفند نیز به عنوان هدیه به نقارهچیها داده میشد.
ماه رمضان
ماه رمضان از جمله زمانهای مهم سال برای نواختن نقاره است. هنگام غروب آفتاب و فرا رسیدن وقت افطار، نوازندگان نقاره به اجرای آهنگ میپردازند و با ریتم مخصوص خود، مسلمانان را برای باز کردن روزه فرا میخوانند. این رسم، به نمادی شاخص در ماه رمضان و به ویژه در شهر مشهد تبدیل شده است.