شاید برایتان جالب باشد که بدانید نوع الکتریکی ساز سهتار نیز ساخته شده است. ثبت اختراع سهتار الکتریک به سال ۱۳۸۸ بازمیگردد و این ساز به عنوان نخستین ساز الکترونیکی ایرانی شناخته میشود. در ادامه این نوشته از وبلاگ ندابلاگ، بیشتر با این ساز آشنا خواهیم شد.
آشنایی مختصر با ساز سهتار
سهتار یکی از سازهای زهی ایرانی است که با زخمه زدن به صدا درمیآید. در ساختمان آن از چوب، فلز و رشتههایی از جنس زه یا نایلون استفاده میشود. محدوده صدایی سهتار نزدیک به سه اکتاو است. معمولاً برای نواختن سهتار از مضراب استفاده نمیکنند، بلکه با ناخن انگشت سبابه آن را مینوازند. سهتار و سازهای مشابه آن مانند تنبور، دوتار و چگور، در مناطق مرکزی آسیا و خاورمیانه رواج داشتهاند.
سه تار الکتریک
همانطور که هر سبک موسیقی، خودش انواع گوناگونی دارد، ساز سهتار هم در مدلهای مختلفی ساخته میشود که هر کدام ویژگیها و زیباییهای منحصربهفرد خود را دارند. سهتار افکت که با نام سهتار الکتریک شناخته میشود، یکی از سازهای ارزشمند ایرانی است که حتی قادر به تولید صداهای مرتبط با موسیقیهای غیرایرانی نیز هست.
سهتار الکتریک نخستین ساز الکتریکی ایرانی محسوب میشود که علاوه بر ایجاد طیف گستردهای از صداها، بیشترین دامنه و وسعت صوتی را در میان سازهای ایرانی دارد. شایان ذکر است که مراحل آزمایش و تکمیل این ساز نزدیک به یازده سال به طول انجامیده است.
مخترع ساز سهتار الکتریک :
سلمان محمدی از هنرمندان ایرانی است که در سال ۱۳۷۶ ایده ساخت یک سهتار الکتریکی را در ذهن پروراند. او کار خود را با خرید یک سهتار ساده و کمهزینه شروع کرد و سپس تلاش کرد با ایجاد تغییراتی در آن، این ساز را به شکل الکتریکی درآورد.
سهتار الکتریکی در واقع گونهای از سهتار است که صدای آن به کمک یک تقویتکننده برقی، تغییر و بزرگ میشود.
پیشینه این ساز به هشتم دی ماه سال ۱۳۸۸ بازمیگردد و سلمان محمدی آن را با شماره ثبت اختراع ۵۸ ۵۱۴ به نام خود ثبت کرده است. سهتار الکتریکی برای نخستین بار در نمایشگاه سازهای نوآورانه ایران توسط استاد محمدرضا شجریان نواخته شد. این ساز در سه گونه مختلف ساخته شده است:
سهتار الکتریکی مدل A
سهتار الکتریکی مدل B
سهتار الکتریکی مدل C
این ساز از بخشهای گوناگونی تشکیل شده و اجزای اصلی آن عبارتند از: بدنه، پیچ، آبمغناطیس، جایگاه سیمها، خروجی صدا، دسته، شیطانک، سردسته، پیچهای کوک، گوشیها، خرک و غیره.
معرفی قسمت های مختلف سه تار الکتریک:
بدنه
به بخش چوبی و اشکمانند ساز گفته میشود که فرم ویژهای دارد و سطح آن صاف است. این قسمت در واقع هسته اصلی ساز محسوب میشود و پیکاپ و خرک روی آن نصب میگردند.
پیکاپ مغناطیسی
یک وسیله سیمپیچی شده با خاصیت آهنربایی است که روی بدنه و در زیر سیمها قرار میگیرد. هنگامی که سیمها در اثر ضربه یا زخمهزدن به لرزش درمیآیند، این لرزشها توسط پیکاپ دریافت و به سیگنال الکتریکی تبدیل میشوند.
خرک
وسیلهای است که برای نگهداری و مهار سیمها روی ساز به کار میرود.
سیمها
سیمهای این ساز از فولاد نرم ساخته شدهاند که هم مقاومت خوبی دارند و هم صدای مناسبی تولید میکنند. تعداد این سیمها چهار عدد است. سیم آخر علاوه بر جنس فولادی، یک پوشش فنری هم دارد.
**خروجی صدا**
روی بدنه ساز یک سوراخ وجود دارد که تا محل پیکآپ ادامه پیدا میکند. سیم مربوط به پیکآپ از داخل این سوراخ عبور کرده و در انتها به یک فیش وصل میشود. سیم رابط بین ساز و آمپلیفایر به همین فیش متصل میشود.
**دسته**
این بخش، قسمت بلند ساز است که فواصل نتهای موسیقی روی آن با پردهها مشخص شدهاند. دسته شامل دو قسمت است: قسمت پایینی که به بدنه ساز متصل است و بخش اصلی محسوب میشود، و قسمت بالایی که روی قسمت پایینی قرار میگیرد.
**شیطانک**
این قطعه در انتهای مسیر سیمها قرار دارد. برای استحکام بیشتر، آن را از جنس استخوان میسازند. شیطانک دارای یک شیب ملایم به سمت سر دسته است.
**سر دسته**
این قسمت بعد از شیطانک شروع میشود و حالت خمیدهای دارد. سیمها در این بخش به پیچهای کوک (گوشیها) متصل میشوند.
**پیچهای کوک یا گوشیها**
اینها پیچهای چرخدندهداری هستند که روی سر دسته نصب شدهاند. هر کدام از آنها به یک سیم وصل است و با چرخاندن آنها میتوان سیم را سفت یا شل کرد تا ساز کوک شود.
**بند ساز**
این بخش جداگانهای است که با دو گیره به ساز متصل میشود. بند روی شانه نوازنده قرار میگیرد و جنس آن از الیاف مصنوعی است.
ویژگیهای سه تار الکتریک
۱ – به دلیل استفاده از گوشیهای چرخدندهای، این ساز با دقت بسیار بالایی کوک میشود و به آسانی از کوک خارج نمیگردد. در حالی که در سهتارهای قدیمی، به علت استفاده از گوشیهای چوبی، نگهداری کوک کار بسیار سختی بود و همچنین به دلیل بزرگ بودن قطر گوشیها، دقیق کردن کوک دشواری زیادی داشت.
۲ – به خاطر طراحی دقیق و محاسبهشده، این ساز در هر شرایط آبوهوایی صدای مناسب و باکیفیتی تولید میکند که این هم یکی دیگر از ویژگیهای مثبت آن به شمار میرود. اما در سهتارهای مدل قدیم، به دلیل استفاده از مواد طبیعی و خام، صدا به شدت تحت تأثیر تغییرات هوا قرار میگرفت.