استاد شجریان از بزرگان و نمادهای موسیقی ایران محسوب میشود که شهرت او در سراسر جهان نیز گسترده است. این هنرمند گرانقدر همواره در راه پیشبرد و بهبود موسیقی اصیل ایرانی کوشید و یکی از دستاوردهای ارزشمند او، اختراع و ابداع چند ساز موسیقی بوده است. در ادامه این نوشته در وبلاگ ندابلاگ، شما را بیشتر با سازهای ابداعی استاد شجریان آشنا میکنیم.
ساز های ابداعی استاد شجریان
در طول سالها، دههها و سدههای گذشته، سازهای ایرانی – که تعدادشان اندک نیست – به دست استادان گوناگون در دورههای مختلف تاریخی، تکامل یافتهاند. در شکل فیزیکی و روش نواختن آنها نیز دگرگونیهایی پدید آمده است.
برخی دیگر از سازها اما به همان صورت نخستین خود باقی ماندهاند و ظاهر و هویت ایرانی و کهن خویش را نگه داشتهاند (مانند سازهایی که به موسیقی فولکلور تعلق دارند و فاقد ربعپرده هستند). شاید دلیل دستنخورده ماندن این سازها این باشد که در روزگاران گذشته، توسط هنرمندان همان دوران به کمال رسیدهاند و نبود کاستی و ضعف در آنها، باعث شده تا در ساختار و شیوهی نوازندگیشان تغییری ایجاد نشود.
در این میان، برخی سازهای قدیمی نیز به تدریج به فراموشی سپرده شدهاند و به گونهای از رواج افتاده و ناپدید گشتهاند؛ امروز نامی از آنها برده نمیشود، یا اگر هم هست، به دلیل کوشش هنرمندان عرصهی موسیقی مقامی است.
در سالها و دهههای گذشته نیز برخی از موسیقیدانان، نوازندگان و خوانندگان، با تکیه بر تواناییها و شناخت خود از موسیقی ایرانی، دست به ساخت سازهای جدید زدهاند. البته شمار بسیار کمی از این سازها در حال حاضر کاربردی اجرایی دارند و گاهی در ساخت آثار موسیقی امروزی به کار میروند.
«صراحی»، «شاهصراحی»، «صراحی آلتو»، «بمصراحی»، «شهرآشوب»، «شهرآشوب آلتو»، «بمساز»، «شهنواز»، «شهبانگ»، «کرشمه»، «باربد»، «تندر»، «ساغر»، «سبو سوپرانو»، «دل و دل آلتو»، «دل و دل سوپرانو» و «پرهیب» نام سازهایی هستند که استاد محمدرضا شجریان آنها را طراحی و خلق کرده است.
نمایشگاه
نخستین نمایشگاه از سازهای ساخته شده توسط محمدرضا شجریان در اردیبهشت سال ۱۳۹۰ برپا شد. نمایشگاه دوم نیز در شهریور ماه سال ۱۳۹۲ با تلاش موسسه فرهنگی هنری «دلآواز» در خانه هنرمندان انجام پذیرفت. این رویدادها با استقبال نوازندگان و کارشناسان موسیقی روبرو شدند، اما برخی نقدها را نیز به همراه داشتند.
در این نمایشگاهها، شجریان بیش از ده عدد سنتور و همچنین چهارده تا شانزده ساز دیگر را به نمایش گذاشت. در میان سازهایی که او ابداع کرده، سنتور جایگاه ویژهای دارد. دلیل این امر، تخصص و تسلط عمیق این هنرمند بر شناخت و نواختن این ساز زهی است.