مرتضیخان محجوبی، نوازنده چیرهدست پیانو و آهنگساز برجسته ایرانی، از پیشگامان شکلدهی به موسیقی ملی ایران به شمار میرود. با وجود آنکه پیانو یک ساز غربی است، او با چنان مهارت و روحیه ایرانی مینواخت که گویی سازی اصیل از دیار خودمان است. شنیدهها حاکی از آن است که محجوبی پیانو را به سبک سنتور کوک میکرد و این کار را در زمانی بسیار کوتاه انجام میداد. همچنین، او روشی ویژه برای نوشتن نتهای موسیقی ابداع کرده بود که در آن از خط حامل استفاده نمیشد. اگر دوست دارید بیشتر با زندگی هنری این نوازنده بینظیر آشنا شوید، در ادامه این نوشته از وبلاگ ندابلاگ همراه ما باشید.
تولد، کودکی و آغاز مسیر موسیقی
مرتضی محجوبی در سال ۱۲۷۸ در شهر تهران به دنیا آمد. خانوادهاش به موسیقی علاقهی زیادی داشتند. برادر بزرگش، رضا محجوبی، نوازندهی ویولن و آهنگساز شناختهشدهای بود. مادرش نیز با نواختن پیانو آشنا بود و از همان دوران کودکی، این ساز در خانهی آنها وجود داشت. مرتضی به مدت شش سال، همزمان نزد دو استاد آموزش دید: ردیفهای موسیقی را از حسین هنگآفرین و روشهای مخصوص نوازندگی پیانو را از محمود مفخمالممالک آموخت. این آموزشهای اصولی باعث شد که او در ده سالگی بتواند در تالار سینمای فاروس حاضر شود. در آنجا، او با پیانو، آواز عارف قزوینی را همراهی کرد که برای یک پسر ده ساله، موفقیت بسیار بزرگی به شمار میرفت.
فعالیتهای حرفهای مرتضی محجوبی
در سال ۱۳۰۷، مرتضی محجوبی به همراه گروهی از هنرمندان نامی مانند ابوالحسنخان صبا، حسینخان یاحقی، مرتضی نیداود، ارسلان درگای، عبدالحسین شهنازی و آقا رضاخان روانبخش به شهرهایی مانند بیروت، حلب و شام سفر کرد. در این سفر، آنها بیش از ۱۰۰ صفحه موسیقی ضبط کردند که برخی از آنها هنوز موجود است.
در سال ۱۳۱۹، با راهاندازی رادیو، محجوبی از نخستین نوازندگانی بود که به رادیو پیوست. او تا پایان عمرش در رادیو فعالیت داشت و مدتی نیز مسئولیت برنامههای موسیقی این سازمان را بر عهده گرفت. در سال ۱۳۳۴، او به برنامه گلها پیوست و بسیاری از آهنگهایش را با همکاری ارکستر این برنامه اجرا کرد.
از آهنگهای ماندگاری که با آهنگسازی مرتضی محجوبی، خوانندگی غلامحسین بنان و ترانهسرایی رهی معیری خلق شدند، میتوان به این موارد اشاره کرد:
کاروان
روز ازل
نوای نی
بیدل ساقی
نت ابداعی مرتضی محجوبی
مرتضی محجوبی روش جدیدی برای نوشتن نتهای موسیقی ابداع کرد که شبیه خط قدیمی سیاق بود. این روش نوشتن نت، از سمت راست به چپ انجام میشود، خط حامل ندارد و نشانههای مخصوص به خود را به کار میبرد. به کوشش پویان آزاده، این روش نتنویسی به عنوان یک میراث فرهنگی ناملموس در فهرست ملی ثبت شد.
بهار برخوردار، پژوهشگر موسیقی، روش نتنویسی مرتضی محجوبی را به خط رایج و بینالمللی نت تبدیل کرد و در کتابی با عنوان «ردیف پیانو استاد مرتضی محجوبی» چاپ نمود. این کتاب ۳۶۶ صفحهای که به دو زبان است، شامل هفت دستگاه و پنج آواز میباشد.
سازمان میراث فرهنگی و گردشگری از بهار برخوردار به خاطر چاپ این کتاب قدردانی کرد؛ زیرا پیش از انتشار این کتاب، روش خاص نتنویسی استاد محجوبی برای بیشتر موسیقیدانان نامفهوم بود و آنها نمیتوانستند از دستنوشتهها و آثار ارزشمند به جا مانده از ایشان استفاده کنند.